Activa JavaScript para disfrutar de los vídeos de la Mediateca.
Encuentro anual de orientación 2022: Carmen Velázquez y Ana Villafranca
Ajuste de pantallaEl ajuste de pantalla se aprecia al ver el vídeo en pantalla completa. Elige la presentación que más te guste:
Subido el 16 de diciembre de 2022 por EST ADMI DIRECCIÓN DE AREA TERRITORIAL MADRID-CAPITAL
120 visualizaciones
En unha abonencia contamos con nosas dos compañeras
00:00:00
ña Carmen Velázquez González
00:00:04
que é licenciada en Psicología e licenciada en Psicopedagogía
00:00:06
Especialista universitaria en Orientación e Tutoría
00:00:10
Máster en Educación por o Instituto Tecnológico e de Estudios Superiores de Monterrey
00:00:14
En cuanto á súa experiencia profesional
00:00:20
á sido asesora da Unidade de Programas Educativos da Edad Sur
00:00:23
Orientadora educativa en distintos departamentos e equipos de orientación
00:00:27
Directora del IES de Griñón durante cinco años
00:00:31
e actualmente é la directora del Equipo de Dificultades de Aprendizaje
00:00:34
Trastornos de Lenguaje e Trastorno de Déficit de Atención con Hiperactividad
00:00:37
Doña Ana Villafranca Gil
00:00:42
é licenciada en Psicopedagogía e diplomada en Logopedia
00:00:45
e en Magisterio por a Universidade Complutense de Madrid
00:00:49
Su formación como doctorando tamén en Educación
00:00:53
ha desempeñado su labor como orientadora educativa y logopeda en el ámbito de la Educación Especial
00:00:57
tamén como maestra de Audición y Lenguaje en el EOEP de Atención Temprana
00:01:02
Actualmente compagina súa actividad profesional en el Equipo Específico de Dificultades de Aprendizaje
00:01:07
Trastornos de Lenguaje e Trastorno de Déficit de Atención con Hiperactividad
00:01:12
con la docencia como profesora asociada en la Facultad de Educación de la Universidad Complutense de Madrid
00:01:16
Muchas gracias
00:01:23
Gracias, Noelia
00:01:24
Bueno, antes de empezar con la presentación
00:01:26
quero dar las gracias a la Dirección de Área Territorial de Madrid Capital
00:01:29
por hacer posible un ano máis estas jornadas de orientación
00:01:35
e darles las gracias especialmente por invitarnos
00:01:40
e permitirnos poner de manifiesto la gran relevancia
00:01:44
que el cuidado de las emociones tiene en la escuela
00:01:50
ya lo ha puesto de manifiesto José Antonio Luengo en su anterior ponencia
00:01:55
y nosotros lo que vamos a hacer a lo largo de esta intervención
00:02:03
es seguir ahondando en la justificación de esa necesidad de tener en cuenta las emociones
00:02:09
de trabajar con las emociones en la escuela
00:02:16
y vamos a dar algunas pinceladas de como y de que manera podemos llevar a cabo ese cuidado de las emociones en la escuela
00:02:19
para ello vamos a empezar por hacer una justificación normativa
00:02:30
José Antonio decía que hay una normativa no educativa de rango superior
00:02:35
que dice que en las escuelas se tienen que tener en cuenta las emociones y la educación emocional
00:02:42
pero también vamos a ver como la propia normativa educativa nos ampara y nos dice que tenemos que abordar esto
00:02:50
también lo haremos desde una justificación teórica en una doble vertiente
00:03:00
por una parte vamos a hablar del DUA como un instrumento que nos permite caminar hacia la inclusión
00:03:07
y que tiene en cuenta las emociones
00:03:14
y ya lo ha presentado José Antonio con una gran realidad y aportando muchísimos datos
00:03:17
pero nosotros también vamos a hablar de consecuencias que tiene un desarrollo emocional desajustado
00:03:27
que consecuencias tienen en la persona
00:03:34
con todo esto vamos a justificar porque tenemos que cuidar las emociones para luego ir viendo como podemos llevarlo a cabo
00:03:37
Bueno como decía Carmen hacemos esta pequeña justificación sin extenderlo mucho
00:03:45
pero es cierto que la normativa que actualmente esta vigente habla de las emociones
00:03:51
tanto la actual LOMLOE como los diferentes decretos para la Comunidad de Madrid para infantil, primaria y secundaria
00:03:56
por ejemplo en la LOMLOE se refleja en el artículo 2 de fines que hay que trabajar
00:04:04
que uno de esos fines es el pleno desarrollo de la personalidad y de las capacidades de los alumnos
00:04:11
y también que hay que confiar en sus actitudes y conocimientos
00:04:16
es decir que no solo por la importancia que tiene y que ya hemos visto con esta primera ponencia
00:04:20
sino que esta recogido en normativa y que así lo tenemos que tener en cuenta
00:04:30
en cuanto a como se desarrollan los aspectos emocionales en los diferentes decretos
00:04:35
pues por ejemplo en los objetivos se habla en el Curriculum de Educación Infantil
00:04:42
de desarrollar capacidades relacionadas con emociones y afectos o sea que lo menciona directamente
00:04:48
también en primaria desarrollar sus capacidades afectivas y en secundaria fortalecer sus capacidades afectivas
00:04:54
o sea que las emociones están presente por supuesto en los Curriculum
00:05:01
y ahora también tenemos que tener en cuenta las competencias clave que ahora ya están en todas las etapas
00:05:06
incluidas ya también en infantil y en el caso de las competencias clave nos tenemos que ir a la competencia personal
00:05:12
social y de aprender a aprender y en concreto cuando hablamos de competencias especificas
00:05:20
pues también tenemos ahí un ejemplo de como están contempladas las emociones en los decretos
00:05:25
Decíamos antes que íbamos a hablar del DUA, el DUA es un instrumento que está recogido en la LONLOE
00:05:34
para facilitar la educación inclusiva, es un instrumento que nos ayuda a caminar hacia la inclusión
00:05:45
como instrumento para construir escuelas inclusivas el DUA nos propone universalizar el currículo
00:05:53
pero ¿con que objetivo nos propone el DUA universalizar el currículo?
00:06:02
con el objetivo de formar aprendices expertos, nos dice el DUA que en la escuela tenemos que formar alumnos capaces
00:06:08
alumnos que contribuyan de forma eficaz en el ámbito escolar, es decir aprendices expertos
00:06:19
¿y como son estos aprendices expertos?
00:06:26
pues dice el DUA que son estratégicos, es decir son alumnos capaces de establecer metas
00:06:29
de formular planes para alcanzar esas metas, son alumnos que tienen recursos para procesar y manejar la información
00:06:35
y finalmente nos dice son alumnos motivados, es decir que son capaces de establecer metas
00:06:45
centradas en el dominio, no en los resultados sino en el dominio, en el proceso
00:06:53
son capaces de mantener su esfuerzo para alcanzar esa meta y además controlan y regulan las reacciones emocionales
00:06:59
es decir este último aspecto que recoge el DUA de los aprendices expertos nos sitúa de lleno
00:07:08
en lo que es la competencia emocional, las emociones de nuestros alumnos
00:07:15
y nos está diciendo que si queremos promover el desarrollo de aprendices expertos tenemos que tenerlo en cuenta
00:07:21
si vemos ahí las diferentes esferas del desarrollo de las personas, la dimensión emocional, la social, la cognitiva
00:07:31
a veces en las escuelas afortunadamente cada vez menos tenemos la sensación de que nos tenemos que centrar en la dimensión cognitiva
00:07:41
es decir todo aquello que está más vinculado con el razonamiento, con el desarrollo de la inteligencia
00:07:51
para abordar problemas, resolver problemas, para adquirir conocimientos con un carácter muy academicista
00:07:58
esto digo que afortunadamente cada vez es menos porque lo que queremos representar aquí es como estas dimensiones del desarrollo personal
00:08:08
están ampliamente vinculadas, se interrelacionan continuamente y si descuidamos la dimensión emocional
00:08:16
eso va a tener repercusiones muy negativas sobre las otras dimensiones
00:08:26
por supuesto alguien que emocionalmente tiene un desarrollo desajustado se va a sentir mal, va a sufrir crisis más o menos pasajeras
00:08:33
nos decía José Antonio que no tenemos que situar todo en términos de enfermedad mental
00:08:44
pero tamén en ese camino de desarrollo podemos llegar a los trastornos mentales
00:08:51
y todo esto tiene unas repercusiones claramente negativas en el ámbito social, en el desarrollo social
00:08:58
nos vamos a encontrar con personas que inhiben sus relaciones sociales o que las abordan de una manera totalmente desajustada, descontextualizada
00:09:04
y en el ámbito de la dimensión cognitiva tenemos que tener muy presentes que la dimensión emocional condiciona seriamente los aprendizajes
00:09:15
un desarrollo emocional desajustado, un cúmulo de emociones negativas generan inhibidores cognitivos
00:09:24
que dificultan seriamente o aprendizaje, facen que os alunos sean menos receptivos á información
00:09:32
que a procesen de forma máis superficial, que sentan medo, desatención
00:09:39
es decir, que un desarrollo de la dimensión emocional desajustado nos va a condicionar en el ámbito educativo de unha forma moi importante
00:09:47
por iso é necesario que lo tengamos en cuenta
00:09:58
Bueno, e despues desta introducción, como decía Carmen, que hai justificación normativa e teórica
00:10:02
pasamos a ese apartado de que son as emociones, que todos pensamos en as emociones e se nos ocorre dar alguna definición
00:10:08
por suposto hai múltiples definiciones en función ao autor que nos vayamos
00:10:15
aquí tenemos unos ejemplos e, por exemplo, Mora dice que as emociones son ese motor que llevamos dentro, ese motor que nos mueve
00:10:20
e tamén Mora e Sanguinetti ponen el hincapié en esa reacción conductual á que nos llevan as emociones
00:10:28
tamén, por suposto, hai múltiples clasificaciones das emociones, positivas, negativas, primarias, secundarias
00:10:36
pero non nos vamos a detener, sí, que nos importa? Que funciones? Para que nos sirven as emociones?
00:10:43
Entón, Mora, en concreto, habla que son pilares básicos das funciones do cerebro
00:10:49
porque nos permiten a supervivência e, nese sentido, son motivadoras
00:10:55
nos alejamos dos estímulos nocivos e nos acercamos aos máis plagenteros
00:11:01
tamén hace que o noso organismo poda reaccionar de maneira polivalente e flexible ás diferentes estímulos
00:11:05
e, por iso, nos hace que a nosa conducta sea moito máis versátil
00:11:12
tamén permiten que reaccionemos como un... os individuos reaccionemos como un todo ante un estímulo especifico
00:11:16
e nos permiten mantener o interés con o importante que é
00:11:26
e máis cando pensamos nos nosos alunos, mantener o interés por o descubrimento do novo
00:11:30
tamén sirven como lenguaje para comunicarse porque todos temos... ou sea, favorece esa comunicación rápida e efectiva gracias ás emociones
00:11:35
sirven para almacenar e evocar memórias de maneira máis efectiva
00:11:43
e, además, como decía Carmen agora mesmo, ten un importante papel no proceso de racionamiento
00:11:47
es decir, están vinculadas tamén á ese rendimiento académico e á toda esa parte cognitiva
00:11:52
e, cando estamos hablando de emociones, por suposto, non podemos deixar de hablar de inteligencia emocional
00:12:00
o sea, tenemos a definición de Goldman pero esa capacidade de motivarnos, de controlar o impulso, de demorar a ratificación
00:12:06
es decir, todas as emociones están relacionadas, por suposto, tamén con a inteligencia emocional
00:12:16
Bien, Goldman colocou o dedo na llaga, como solemos dizer, e falou que a inteligencia iba máis alá do que medían os testes de inteligencia
00:12:26
e que era necesario falar de unha inteligencia emocional
00:12:38
pero todavía podemos seguir ahondando en ese concepto
00:12:42
porque o concepto de inteligencia emocional situa o constructo en a persoa
00:12:48
e face pensar unha capacidade á veces máis ou menos innata
00:12:55
pero se vamos ahondando en ese concepto, por exemplo, seguindo autores como Vizquerra y Pérez
00:13:03
nos dicen que esta inteligencia emocional que define parte dos individuos
00:13:12
se desarrolla en interacción con un contexto
00:13:23
e isto é fundamental, porque xa cambia o foco e nos dice que ese desarrollo, ese ajuste emocional
00:13:27
se produce por interacción das capacidades de unha persona nuns contextos determinados
00:13:40
e face que entendamos que as emociones, o desarrollo emocional, se pode aprender
00:13:46
e, portanto, se se pode aprender, se pode ensñar
00:13:54
entonces, seguindo a Vizquerra, que define a competencia emocional
00:13:58
como o conjunto de conxuntos, destrezas, habilidades que tiene unha persona
00:14:04
para comprender, reproducir e expresar irregularmente, de forma adequada ou apropiada ao contexto
00:14:10
os fenómenos emocionales
00:14:19
pero todavía podemos seguir dándole unha volta de tuerca máis a estes conceptos, a estes constructos
00:14:22
e temos que dizer que ese contexto del que nos fala Vizquerra, con o que interacciona a persona
00:14:29
é, eminentemente, un contexto social
00:14:37
non é cualquier tipo de contexto, son contextos sociales
00:14:40
onde as emociones se generan porque atendes a determinados modelos
00:14:44
porque se generan en reacción a determinadas interacciones con determinadas personas
00:14:52
porque esa reacción emocional, esa conducta que manifiesta a persona
00:14:58
afecta, a sú vez, a conducta das outras personas que están nese contexto
00:15:04
todo isto nos leva a dizer que devemos ampliar o constructo
00:15:10
e non falar de competencia emocional, simplemente, sino falar de competencia socioemocional
00:15:15
é a dizer, vamos a falar daquellas capacidades, daquellas habilidades e actitudes
00:15:21
que nos van a permitir autogestionarnos emocionalmente en contextos sociales
00:15:27
eso é a competencia socioemocional
00:15:34
que, polo tanto, e ponendo ese hincapié no que nos fala Vizquerra
00:15:39
se pode aprender e, polo tanto, nos coloca na necesidade de tener que educarla
00:15:45
e aí entra de lleno o ámbito escolar, polo suposto, tamén o ámbito familiar
00:15:54
entón, se temos que ensñar a competencia socioemocional
00:16:01
devemos determinar que elementos, que dimensións incluye esa competencia socioemocional
00:16:06
que parece un concepto moi amplio
00:16:16
e, polo primo lugar, lógicamente, está o autoconocimiento
00:16:19
con sus dos dimensiones de autoconcepto e autoestima
00:16:24
que antes nos señalaba José Antonio
00:16:28
como tan fundamental en esa evolución
00:16:32
que nos dicía se o autoconcepto que unha persoa tiene de si mesma queda tocado
00:16:38
entramos en un serio riesgo de que se produzca esa ruptura, esa quebra
00:16:45
de la que él falaba, dicir, autoconcepto e autoestima fundamentales
00:16:50
pero ese autoconcepto e esa autoestima, ese conocimiento que tiene la persona
00:16:56
de sus propias emociones e da identificación das causas que a generan
00:17:02
está moi vinculado con o estilo atribucional
00:17:08
porque a que atribuímos determinadas emociones
00:17:13
é fundamental en luego a construcción do nosso próprio autoconcepto
00:17:17
por suposto a automotivación, o veíamos antes cando falábamos do DUA
00:17:23
os alunos estratégicos son fundamentalmente alunos automotivados
00:17:28
que establecen as suas propias metas, que as mantenen
00:17:33
e que controlan o seu esforzo e as suas emociones para mantenerse na consecución dessas metas
00:17:36
e por suposto temos sí ou sí que tener en cuenta as habilidades sociales
00:17:41
porque estamos falando de que a competencia socioemocional se desarrolla
00:17:46
e se pone de manifiesto en contextos sociales
00:17:50
lego as habilidades sociales son un pilar fundamental
00:17:52
e todo isto, todas estas dimensiones que contribuían ao desarrollo
00:17:57
da competencia socioemocional van a facer que nos encontremos
00:18:02
ante personas que van a ser capaces de autorregular e autogestionar sus emociones.
00:18:06
Que características tiene unha persona con unha competencia socioemocional
00:18:15
buena, equilibrada?
00:18:21
Bueno, pois xa lo hemos ido dicendo, é unha persona que tiene confianza en sí misma
00:18:24
que é eficaz, que establece as suas propias metas
00:18:30
que persevera ante a dificultad, cando surge unha dificultad sigue adelante
00:18:34
que se relaciona ben con os demas e é capaz de mantener relaxiones estables.
00:18:39
En definitiva, unha persona con unha buena competencia socioemocional
00:18:46
é unha persona resiliente, é esa frase que hai aí de perseverar ante a dificultad
00:18:51
as dificultades surgen, o mencionaba tamén José Antonio
00:18:57
as dificultades van a estar aí ao longo da nosa vida
00:19:01
pero o que temos que saber é afrontar, teñer a resiliencia necesaria
00:19:04
para poder afrontar esas dificultades ou esas adversidades.
00:19:10
Entón, a resiliencia, vemos aí unha definición, pode haber outras muchas
00:19:14
pero fala que é unha capacidade, é unha competencia
00:19:20
que o que face é que posibilita que a persoa poda prevenir, afrontar ou superar
00:19:24
esas situaciones adversas, e temos que entender as situaciones adversas
00:19:29
en un sentido amplio, porque a adversidade non é a mesma para un adulto
00:19:34
que para un aluno de secundaria ou un ninho pré-adolescente
00:19:40
nos últimos cursos de primaria, nos que sabemos que se afronta
00:19:48
o próprio proceso de construcción personal, que son etapas convulsas
00:19:52
de moito desequilibrio, as adversidades poden ser múltiples.
00:19:59
Entón, hai que entender a adversidade non como unha pandemia simplemente
00:20:04
unha pandemia está claro, é unha adversidade, unha desestructuración familiar
00:20:09
é unha adversidade, pero á veces as adversidades son moito máis pequenas
00:20:15
e están aí. Os factores que inciden no desarrollo da resiliência
00:20:19
son factores do contexto e factores personales.
00:20:26
Os factores do contexto facen referencia ao apoio que a persoa visualiza
00:20:30
no seu entorno, que apoios, que modelos tenho no meu entorno
00:20:36
e depois, desde o ponto de vista personal, que fortalezas interiores
00:20:39
percebe en si mesmo a persoa, o que eu sou, o que definíamos antes
00:20:44
como o autoconcepto, cando falábamos do autoconcepto,
00:20:50
e as competencias que teño, que competencias para afrontar
00:20:53
as relaxiones personales, que competencias comunicativas,
00:20:59
que nos dizía José Antonio que nesta sociedade actual a veces fallan tanto,
00:21:03
pois como me percebo, que competencias comunicativas creo tener,
00:21:08
que competencias para resolver problemas. Esos son os factores
00:21:13
que definen á unha persona resiliente.
00:21:17
A competencia socioemocional como unha capacidade que contribuía
00:21:24
ao desarrollo desa resiliência se constitúe sí ou sí
00:21:29
en un factor protector, claramente protector, frente ás dos grandes
00:21:33
situaciónes, que son os comportamientos de riesgo, por exemplo,
00:21:39
consumo de sustancias tóxicas, abandono escolar, episodios de violencia, etc.
00:21:44
E tamén, frente ás desarrollo de esos trastornos emocionales
00:21:51
que nos comentaba José Antonio, trastornos de ansiedade,
00:21:55
trastornos del afecto, en os que incluímos as conductas autolíticas
00:22:00
e as conductas suicidas máis especificamente, toda esa competencia
00:22:05
socioemocional e esta resiliência que nos vai facer mantenernos
00:22:09
e superar a adversidad vai ser un factor de prevención
00:22:14
de todas estas posibles dificultades.
00:22:20
Chegados a este punto, esperamos habervos convencido
00:22:28
de que sí ou sí las emociones hai que trabajarlas en a escuela,
00:22:31
porque están ahí á base de todo o proceso de desarrollo personal.
00:22:34
Então, se temos que trabajarlas en a escola,
00:22:39
hai algúnas cosas que temos que tener en cuenta.
00:22:43
Temos dito que a competencia socioemocional é o resultado
00:22:46
da interacción da persona con o contexto.
00:22:49
Por tanto, temos que tener claro que hai que intervenir
00:22:52
en esa doble dimensión, tenemos que intervenir promovendo
00:22:56
o desarrollo en as persoas, pero tamén tenemos que intervenir
00:23:00
sobre os contextos, os contextos son fundamentais.
00:23:04
E, cando falamos de intervenir promovendo o desarrollo
00:23:08
en as persoas, temos que ser conscientes deste concepto
00:23:12
que aparece aquí, que é o iceberg emocional,
00:23:16
que o que nos viene a dizer é que, cando falamos de emociones,
00:23:19
tenemos que tener muy claro que hai cosas que se ven
00:23:23
e outras que non se ven, que están por debaixo do que observamos
00:23:26
e que non son menos importantes, sino, á veces,
00:23:30
moito, moito máis trascendentes.
00:23:34
E que, cando intervenimos e cando queremos promover
00:23:36
o desarrollo da competencia emocional,
00:23:40
temos que intervenir sobre unhas e sobre outras.
00:23:43
Á veces, cando tenemos a un niño como nos presentaba
00:23:46
José Antonio con la metáfora esta del niño que ha mordido
00:23:52
el anzuelo, lo que vemos é a conducta,
00:23:57
e nos quedamos en a intervención sobre a conducta.
00:24:00
Pero hai que chegar, como hizo esa profesora
00:24:04
que nos presentaba na última diapositiva,
00:24:07
a lo que hai por debaixo da conducta,
00:24:09
se queremos buscar soluciónes.
00:24:12
Por tanto, a nosa propuesta de intervención
00:24:15
en los centros educativos é, en ese doble ámbito,
00:24:20
por un lado, promover el desarrollo de la competencia
00:24:24
en los alumnos, e, por outra parte, cuidar el contexto
00:24:27
para que favorezca un desarrollo socioemocional adecuado.
00:24:31
E isto lo proponemos de unha forma inclusiva
00:24:35
con todos os alumnos, de unha forma contextualizada,
00:24:38
en el propio contexto en el que tienen lugar
00:24:42
un amplio número de sus interacciones sociales
00:24:46
e, fundamentalmente, de unha manera preventiva.
00:24:50
Porque a idea é intervenir e desenvolver estas actuaciones
00:24:53
desde o começo da escolarización
00:24:59
sem esperar que surjan as dificultades.
00:25:02
É a dizer, o que vamos facer é prevenir
00:25:05
que aparezcan dichas dificultades
00:25:07
e, en caso de que estén ahí, minimizar as suas repercusións.
00:25:10
Llegados a este punto, claro, e agora, como lo facemos,
00:25:14
xa que hemos justificado todo,
00:25:17
e como dicía Carmen, esperamos habervos convencido,
00:25:19
nosotros facemos esa propuesta
00:25:21
de como promover el desarrollo de la competencia socioemocional
00:25:23
en todas esos componentes que tiene,
00:25:26
tanto o autoconocimiento, o estilo atribucional,
00:25:28
a automotivación e as habilidades sociales.
00:25:31
En cuanto ao autoconocimiento, como dicíamos,
00:25:34
tenemos que tener en cuenta o autoconcepto e a autoestima.
00:25:36
Sabemos que o autoconcepto tiene esa dimensión cognitiva
00:25:39
e que se relaciona directamente
00:25:43
con esa dimensión afectiva da autoestima.
00:25:46
É a decir, que creen os niños saber de eles mesmos
00:25:48
para, lego, como se senten con eles mesmos.
00:25:52
Neste sentido, temos que tener en cuenta
00:25:55
os factores que influyen na construcción
00:25:59
do autoconcepto e da autoestima.
00:26:01
É a dizer, onde temos que poner o foco
00:26:03
para que o autoconcepto e a autoestima dos nosos alunos
00:26:06
sea adecuada.
00:26:09
Este autor dice que depende do afecto que recebe dos demás,
00:26:11
que, como dixía, igual, na anterior polencia,
00:26:16
o noso compañero, hai niños que só receben o afecto na escola
00:26:19
e iso é unha realidade que temos.
00:26:23
Se iso non é tratado respetuosamente,
00:26:26
a importancia, parece que non haría falta dicirlo,
00:26:28
pero a importancia de tratar respetuosamente
00:26:31
as comunicacións que recebe de outros,
00:26:34
tamén de seus iguais, é a dizer,
00:26:36
e tamén esas expectativas ajustadas que dicíamos antes.
00:26:40
O estatus que ocupa, por suposto,
00:26:46
e as relacións que teña.
00:26:48
Todo isto, como vemos, está moi relacionado,
00:26:51
porque teña que ver con a súa vinculación,
00:26:53
con o seu contexto, tamén con as habilidades sociales,
00:26:56
e todo isto pode influir na autoestima.
00:26:59
E é fundamental a vinculación.
00:27:02
É a dizer, o autoconcepto e a autoestima dos alunos
00:27:05
se forma en relación con as súas persoas cercanas.
00:27:09
E, por suposto, a escola é unha deses espacios, contextos, moi importante.
00:27:12
Tamén a familia cercana, a familia extensa,
00:27:20
os amigos, ese grupo de iguales.
00:27:23
E é necesario que as informaciónes que damos aos alunos sean positivas,
00:27:25
porque se son negativas, por suposto,
00:27:31
vai afectar no seu autoconcepto e, ao longo, na súa autoestima.
00:27:33
Aquí teñemos unha tabla de alunos con alta autoestima e baixa autoestima.
00:27:37
As diferenzas de como se senten e as expectativas que teñen.
00:27:43
Os alunos con alta autoestima creen que poden alcanzar o éxito
00:27:48
apesar das dificultades.
00:27:51
Esa resiliência de que falaba antes Carmen.
00:27:53
Os alunos que teñen baixa autoestima, evidentemente,
00:27:57
non creen capaces nem tan sequer de enfrentarse,
00:28:00
non de superar-los.
00:28:02
Os alunos con alta autoestima se orientan cara o logro,
00:28:04
como os aprendices expertos de los que fala el DUA.
00:28:07
E os que teñen baixa autoestima cara os resultados,
00:28:10
porque non pensa nese logro.
00:28:13
As críticas.
00:28:16
Vimos un mundo en el que non é que hai de educarles para as críticas,
00:28:18
pero sí é tolerar a frustración ás críticas.
00:28:21
Pois unha persoa con alta autoestima acepta esas críticas.
00:28:25
E é moi relevante tamén a diferencia na ansiedade.
00:28:29
Ese sentimento de ansiedade que,
00:28:33
sem chegar a ser un trastorno, en algún momento todos temos tenido.
00:28:35
Os alunos con alta autoestima teñen baixa ansiedade,
00:28:38
porque non teñen esas dificultades.
00:28:41
E os que teñen baixa autoestima é característico
00:28:43
un alto nivel de ansiedade.
00:28:46
Tambén sentirse rechazado.
00:28:48
E, como dixía antes Carmen,
00:28:50
influye, evidentemente, tamén ao rendimento escolar.
00:28:52
Non só estamos cuidando os aspectos emocionais,
00:28:55
sino que cuidando os aspectos emocionais,
00:28:58
estamos cuidando outros ámbitos do aluno.
00:29:00
E tamén, según este autor,
00:29:03
e sem detenernos moito,
00:29:06
dice que nas aulas podemos encontrar tres tipos de alunos
00:29:07
en función de sua autoestima.
00:29:11
Então, hai alunos con alta autoestima,
00:29:13
que están orientados ao domínio,
00:29:15
tamén en ese sentido que nos fala o DUA.
00:29:17
E alunos con baixa autoestima,
00:29:20
que ou aceptan o fracaso,
00:29:22
con todas esas consecuências,
00:29:24
pois son derrotistas,
00:29:26
teñen unha imagen própria deteriorada,
00:29:27
ou evitan o fracaso.
00:29:29
Dizer que un tutor, un aula,
00:29:31
se poden encontrar estes tres tipos de alunos
00:29:33
se pensamos só en como teñen a sua autoestima.
00:29:36
E, claro, o máis importante,
00:29:40
que pasa se un aluno teñe baixa autoestima?
00:29:42
A parte de todas as características que temos visto,
00:29:45
pois teñer unha baixa autoestima
00:29:47
leva, evidentemente, a maior retraimiento
00:29:49
con seus iguais,
00:29:52
con suas relaxiones sociales en general.
00:29:53
Crea tamén frustración,
00:29:55
porque non se sente bien consigo mesmo,
00:29:57
e incluso, como díamos,
00:29:59
llega a un baixo ou inferior rendimiento académico.
00:30:01
Todo isto non se queda aquí.
00:30:05
Todo isto pode llevar a la indefensión aprendida.
00:30:07
Lo intento, lo intento, lo intento,
00:30:10
non o consigo,
00:30:12
me sigo sentindo así,
00:30:13
deixo de intentarlo,
00:30:15
que é, talvez, o que máis pode pasar.
00:30:16
Pero tamén
00:30:18
a problemas somáticos e sociales,
00:30:19
que, como hemos visto anteriormente,
00:30:22
son moi llamativos
00:30:25
e creo que nos pon todos
00:30:26
la piel de gallina.
00:30:28
Que pasa con outro componente
00:30:31
da competencia socioemocional?
00:30:34
O estilo atribucional.
00:30:37
As persoas,
00:30:38
e según a teoría atribucional de Weiner,
00:30:39
intentamos dar explicación
00:30:42
a todos os resultados que temos,
00:30:44
sean positivos ou negativos.
00:30:46
E isto é,
00:30:48
es decir, buscamos as causas,
00:30:49
valoramos o resultado obtenido.
00:30:51
E isto é, por que?
00:30:53
Porque nos dá tranquilidad e paz
00:30:54
cando hemos analizado esas causas
00:30:56
para saber se podemos melhorarlo ou non.
00:30:58
Pero, claro,
00:31:00
se os facemos atribuciones causales adecuadas.
00:31:01
Según este autor,
00:31:04
hai tres,
00:31:06
se poden clasificar en tres dimensiones,
00:31:07
esas explicaciones que damos
00:31:10
ás cousas que pasan,
00:31:11
interna ou externa,
00:31:13
es decir,
00:31:14
depende a factores internos nosos
00:31:15
ou a factores externos
00:31:17
que non podemos controlar,
00:31:19
que sea estable ou inestable,
00:31:21
e que sea controlable ou incontrolable.
00:31:24
Entón,
00:31:26
en función disto,
00:31:27
os alunos que ten dificultades
00:31:29
en a competencia socioemocional,
00:31:31
neste caso,
00:31:33
por consecuencias atribucionales desajustadas,
00:31:34
sempre irán a pensar,
00:31:37
cando evalúan un resultado,
00:31:39
que as características da causa
00:31:41
cando o resultado é negativo,
00:31:43
é interno,
00:31:45
es decir,
00:31:46
é algo inherente a mi,
00:31:47
non depende de unha cousa fora de mi,
00:31:48
é estable,
00:31:51
non podo cambiarlo,
00:31:52
e, encima, é incontrolable.
00:31:53
Por moito que faca,
00:31:55
isto vai seguir así.
00:31:56
Todo isto, por suposto,
00:31:57
tiene consecuencias cognitivas,
00:31:58
afectivas e conductuales,
00:32:00
es decir,
00:32:02
que non se queda en
00:32:03
o aluno se sente mal,
00:32:04
por suposto,
00:32:05
se daña a sua autoestima,
00:32:06
sino que isto vai carrear
00:32:07
outro tipo de consecuencias.
00:32:09
Aquí tamén tenemos un ejemplo,
00:32:11
pero para non detenernos,
00:32:13
de un aluno que realiza unha tarea
00:32:15
e faz unha atribución causal,
00:32:17
a que se debe?
00:32:20
Se tenido éxito ou fracaso?
00:32:21
En color verde,
00:32:23
por exemplo,
00:32:25
se atendemos a mi capacidade,
00:32:26
se tenido éxito,
00:32:29
tendré confianza en mi mesmo,
00:32:36
tendré expectativas de máis éxito,
00:32:38
e isto me dá a responsabilidade
00:32:40
porque confío en mi capacidade.
00:32:42
Pero, se ha sido un fracaso,
00:32:44
conllevará perdida de confianza,
00:32:46
expectativas futuras de fracaso
00:32:49
e de falta de responsabilidade.
00:32:51
Es decir,
00:32:53
é moi importante
00:32:54
que todos,
00:32:55
pero sobretodo os nosos alunos,
00:32:56
facan esas atribuciones causales
00:32:58
ajustadas e realistas,
00:33:00
que algúnas veces
00:33:02
se deberán a
00:33:03
cosas controlables
00:33:05
e outras veces a cosas
00:33:06
que non podemos controlar.
00:33:08
Tambén,
00:33:10
outro componente del que hablábamos
00:33:11
era a motivación,
00:33:13
neste caso,
00:33:14
da automotivación.
00:33:15
Es decir,
00:33:16
é importante
00:33:17
que os alunos
00:33:18
ten esa capacidade
00:33:19
de dirixerse a un objetivo
00:33:20
e mantener a conducta,
00:33:22
que moitas veces,
00:33:23
isto da falta de automotivación
00:33:24
nos crea
00:33:26
moitas dificultades.
00:33:27
Cando nos motiva algo
00:33:29
a actuar?
00:33:30
Si nos sirve,
00:33:31
se nos é útil,
00:33:32
para cubrir unha necesidade.
00:33:33
Á veces,
00:33:34
só actuamos
00:33:35
porque é necesario,
00:33:36
temos esa necesidade
00:33:37
e temos que facerlo.
00:33:38
Pero,
00:33:39
outras veces,
00:33:40
é porque nos vale para algo
00:33:41
que queremos conseguir.
00:33:43
Hay diferentes tipos
00:33:45
de motivación.
00:33:46
Por un lado,
00:33:47
o que chamamos
00:33:48
motivación interna
00:33:49
ou automotivación
00:33:50
e, por outro lado,
00:33:51
a externa.
00:33:52
Claro,
00:33:53
que é o máis importante
00:33:54
fomentar en nosos alunos?
00:33:55
Por suposto,
00:33:57
a motivación interna
00:33:58
e a automotivación.
00:33:59
É decir,
00:34:00
que non dependan,
00:34:01
como na motivación externa,
00:34:02
de algo externo
00:34:03
que continuamente
00:34:05
les estamos dando.
00:34:06
Evidentemente,
00:34:07
é necesaria,
00:34:08
temos,
00:34:09
quantas veces decimos,
00:34:10
a importancia de motivarles.
00:34:11
Pero o que temos que fomentar,
00:34:12
e neste sentido,
00:34:14
a nosa propuesta,
00:34:15
é que ellos sean capaces
00:34:16
de automotivarse.
00:34:17
Que ellos sean capaces
00:34:18
de encontrar
00:34:19
ese mantenimiento
00:34:20
de la conducta
00:34:22
para conseguir
00:34:23
aquello que queren.
00:34:24
Por que?
00:34:26
Porque é necesario
00:34:27
e, además,
00:34:29
que pasa se os alunos
00:34:30
ten falta de automotivación?
00:34:31
Evidentemente,
00:34:34
se non estou motivado,
00:34:35
evitaré a tarea,
00:34:37
perdón,
00:34:38
evitaré a tarea,
00:34:41
non formularé planes,
00:34:42
tendré menos relaciones sociales,
00:34:44
porque non tenho
00:34:46
esa automotivación
00:34:47
que me lleva a actuar,
00:34:49
tendré,
00:34:51
realizaré menos esfuerzo,
00:34:52
porque non parte de mi
00:34:54
esta necesidad de hacer algo,
00:34:56
persistirán menos
00:34:58
ante as dificultades,
00:34:59
desistirán antes,
00:35:01
tendrán unha incontinua
00:35:02
sensación de fracaso,
00:35:04
porque non son ellos
00:35:05
os que inician a acción,
00:35:06
por suposto,
00:35:08
todo isto lleva
00:35:09
a esa emoción tan compleja
00:35:10
de la frustración,
00:35:12
que todos en alguna ocasión
00:35:13
la hemos vivido
00:35:16
e é moi complicada
00:35:17
incluso de discernir,
00:35:18
e todo isto, claro,
00:35:20
afectará a un rendimiento
00:35:21
académico máis bajo
00:35:23
ou a non facer planes.
00:35:24
E todo isto tamén,
00:35:26
porque, como nos dixemos,
00:35:27
é unha pescadía
00:35:28
que se morde a cola,
00:35:29
levará a que se verá afectado
00:35:30
o seu autoconcepto
00:35:32
e a autoestima
00:35:33
e que tamén hará
00:35:34
atribuciones desajustadas,
00:35:35
porque como non ten automotivación
00:35:36
e non intento as cousas,
00:35:38
achacaré a que non ten capacidade
00:35:40
ou a que non faco
00:35:44
o suficiente esforzo.
00:35:45
E para genializar,
00:35:47
o último componente
00:35:48
desa competencia socioemocional
00:35:50
son as habilidades sociales,
00:35:52
que, bueno,
00:35:53
estamos cansados
00:35:54
de hablar de habilidades sociales,
00:35:55
contamos nos coles
00:35:57
con programas
00:35:58
de habilidades sociales,
00:35:59
pero é que
00:36:00
ten muchísima importancia
00:36:01
nesas emociones
00:36:03
e nesa competencia
00:36:05
que dicíamos
00:36:06
que se desarrolla no contexto.
00:36:07
Podemos destacar
00:36:09
as habilidades comunicativas,
00:36:10
porque é fundamental
00:36:12
para tener
00:36:14
unhas relaxiones sociales
00:36:16
con os demas,
00:36:17
a empatía,
00:36:19
ese ponerse
00:36:20
no lugar do outro,
00:36:21
e a assertividade,
00:36:22
de que tamén
00:36:23
tanto falamos
00:36:24
e pretendemos
00:36:25
que os alunos
00:36:26
non sean pasivos
00:36:27
ni agresivos,
00:36:28
sino que sigan fomentando
00:36:29
ou traballen
00:36:31
ou traballemos con eles
00:36:32
a assertividade.
00:36:33
E unha cousa fundamental
00:36:35
e, sobre todo,
00:36:36
como estamos hablando
00:36:37
de saúde mental,
00:36:38
é esa capacidade
00:36:39
para pedir ajuda.
00:36:40
É dicir,
00:36:41
que o traballo
00:36:42
das habilidades sociales
00:36:43
fará que,
00:36:44
se un alumno se sente
00:36:45
nunha situación
00:36:46
como as que antes
00:36:47
veíamos,
00:36:50
poda pedir ajuda.
00:36:52
Perdóname.
00:36:55
E en cuanto
00:37:02
ás consecuencias
00:37:03
que poden tener
00:37:04
as dificultades
00:37:05
de as habilidades sociales,
00:37:06
evidentemente...
00:37:07
Te sigo yo,
00:37:08
mientras...
00:37:09
Gracias, sí.
00:37:10
Mientras se recupera
00:37:12
a mi compañera...
00:37:13
Bueno,
00:37:14
as repercusiones
00:37:15
que tiene un desarrollo
00:37:16
desajustado
00:37:17
de as habilidades sociales,
00:37:18
pois todos
00:37:19
as tenemos claras.
00:37:20
Tenemos
00:37:23
dúas posibilidades.
00:37:24
Unha é a inhibición
00:37:26
de a conducta social,
00:37:27
é dicir,
00:37:29
os alumnos
00:37:30
que están
00:37:31
aislados,
00:37:32
que ante as dificultades
00:37:33
non van a saber
00:37:34
pedir ayuda,
00:37:35
que se sienten
00:37:37
solos,
00:37:38
desamparados,
00:37:39
vemos como
00:37:40
ahí a la
00:37:41
puede estar
00:37:43
la génesis
00:37:44
muy clara
00:37:45
de determinados
00:37:46
trastornos
00:37:47
emocionales
00:37:49
que son
00:37:51
interiorizantes,
00:37:52
é dicir,
00:37:53
generan el sufrimiento
00:37:54
hacia dentro
00:37:55
de la propia persona.
00:37:56
Pero luego
00:37:58
hay otras personas
00:37:59
que,
00:38:01
con un desarrollo
00:38:02
desajustado
00:38:03
de habilidades sociales,
00:38:04
externalizan
00:38:05
el problema,
00:38:06
é dicir,
00:38:07
non se inhiben,
00:38:08
buscan as relaciones
00:38:09
sociales,
00:38:10
pero las buscan
00:38:11
de forma totalmente
00:38:12
inadecuada
00:38:13
e son as típicas
00:38:14
personas que entran
00:38:15
continuamente
00:38:16
en conflicto,
00:38:17
os alumnos
00:38:18
que tienen
00:38:19
conflictos
00:38:20
continuamente
00:38:21
con sus compañeros,
00:38:22
que,
00:38:23
ante situaciones
00:38:24
de riesgo,
00:38:25
asumen
00:38:27
esas conductas
00:38:28
de riesgo,
00:38:29
pois están muy vinculados,
00:38:30
por ejemplo,
00:38:31
al consumo
00:38:32
de drogas tóxicas,
00:38:33
etcétera.
00:38:34
En definitiva,
00:38:35
vemos que
00:38:36
un desarrollo
00:38:37
desajustado
00:38:38
de habilidades sociales
00:38:39
pode encaminar
00:38:40
a diferentes
00:38:41
problemas
00:38:42
que,
00:38:43
llevados a
00:38:44
seu extremo máximo,
00:38:45
estaríamos hablando
00:38:46
de trastornos
00:38:47
emocionales
00:38:48
ou trastornos
00:38:49
de salud mental.
00:38:50
Por tanto,
00:38:53
si nosotros
00:38:55
queremos fomentar
00:38:56
o desarrollo
00:38:58
de todos
00:38:59
estes ámbitos
00:39:00
que nos ha presentado
00:39:01
Ana
00:39:02
de manera más
00:39:03
pormenorizada,
00:39:04
con la finalidad
00:39:05
última
00:39:06
de promover
00:39:07
la resiliencia
00:39:08
en nuestros alumnos,
00:39:09
tenemos que
00:39:11
tener claro
00:39:12
que lo que
00:39:13
estamos hablando
00:39:14
es de autogestión,
00:39:15
es decir,
00:39:16
de autonomía,
00:39:17
de autogestión,
00:39:18
de autorreconocimiento
00:39:20
de las emociones,
00:39:21
autoregulación
00:39:23
de las mismas,
00:39:24
del manejo
00:39:26
que hace
00:39:27
cada persona
00:39:28
de sus propias
00:39:29
emociones
00:39:30
y de cómo las
00:39:31
ajusta
00:39:32
a los diferentes
00:39:33
contextos.
00:39:34
Si hablamos
00:39:36
de autogestión,
00:39:37
tenemos que entender
00:39:39
que esa autogestión
00:39:41
se lleva a cabo
00:39:42
a través
00:39:43
del pensamiento
00:39:44
interno.
00:39:45
Todos utilizamos
00:39:46
guías
00:39:47
de pensamiento
00:39:48
interno
00:39:49
que conducen
00:39:50
nuestros actos,
00:39:51
que nos van a conducir
00:39:52
cuando realizamos
00:39:53
esas atribuciones
00:39:54
que mencionaba
00:39:56
Ana,
00:39:57
cuando vamos a reaccionar
00:39:58
de una manera
00:39:59
ou de otra
00:40:00
ante una determinada
00:40:01
emoción.
00:40:02
Esa guía
00:40:03
interna
00:40:04
que puede ser
00:40:07
más o menos
00:40:08
consciente
00:40:09
dependiendo
00:40:10
de su grado
00:40:11
de automatización
00:40:12
es lo que
00:40:13
conocemos
00:40:14
como autoinstrucciones.
00:40:15
Todos nos damos
00:40:16
a nosotros
00:40:17
mismos
00:40:18
autoinstrucciones,
00:40:19
insisto,
00:40:20
de una manera
00:40:21
más o menos
00:40:22
consciente.
00:40:23
Cuando seguimos
00:40:24
un proceso
00:40:25
muy automatizado,
00:40:26
las autoinstrucciones
00:40:27
son menos conscientes.
00:40:28
Y estas autoinstrucciones
00:40:29
que vemos ahí
00:40:31
que las definimos
00:40:32
como afirmaciones
00:40:33
internas
00:40:34
que indican
00:40:35
como una persona
00:40:36
se debe sentir
00:40:37
ou actuar
00:40:38
ante una situación
00:40:39
determinada,
00:40:40
las podemos enseñar
00:40:42
en la escuela.
00:40:44
Y esta es parte
00:40:45
de la intervención
00:40:46
que tenemos que hacer.
00:40:49
Porque van a ser
00:40:51
un apoyo
00:40:52
para desarrollar
00:40:53
esas guías
00:40:54
de pensamiento
00:40:55
interno
00:40:56
que en algunos casos
00:40:57
no funcionan
00:40:58
adecuadamente.
00:40:59
Es decir,
00:41:00
si un alumno
00:41:01
tiene un estilo
00:41:02
atribucional
00:41:03
totalmente desajustado,
00:41:04
yo tengo que proporcionarle
00:41:06
la guía interna
00:41:08
adecuada
00:41:09
para que
00:41:10
reconduzca
00:41:11
esas atribuciones
00:41:12
y pueda hacerlas
00:41:13
de forma
00:41:14
positiva.
00:41:15
Por supuesto,
00:41:18
trabajar
00:41:19
las autoinstrucciones
00:41:20
implica
00:41:21
sistematicidad,
00:41:22
implica
00:41:24
el profesor
00:41:25
como modelo,
00:41:26
implica
00:41:27
establecerlo
00:41:28
como un objetivo
00:41:29
y como un objetivo
00:41:31
a largo plazo,
00:41:32
no un objetivo
00:41:33
a corto plazo.
00:41:34
Desde el equipo
00:41:36
específico
00:41:37
hemos elaborado
00:41:38
algunos materiales
00:41:39
para trabajar
00:41:41
con las autoinstrucciones
00:41:43
en este ámbito
00:41:44
de la competencia
00:41:45
socioemocional
00:41:46
y, por ejemplo,
00:41:48
podemos encontrar
00:41:51
en nuestra página web
00:41:52
un documento
00:41:54
para la autorregulación emocional,
00:41:56
es decir,
00:41:58
para ayudar
00:41:59
a los alumnos
00:42:00
a identificar
00:42:01
esas señales físicas
00:42:02
que preceden
00:42:04
a las emociones,
00:42:05
para identificar
00:42:07
las propias emociones,
00:42:08
encontrar las causas,
00:42:10
hacer esos estilos,
00:42:12
esa atribución adecuada,
00:42:13
aceptar las emociones,
00:42:15
porque las emociones
00:42:17
no hay que erradicarlas,
00:42:18
las emociones están ahí
00:42:19
y si a mí
00:42:21
una cosa me enfada,
00:42:22
me enfada
00:42:23
y nadie puede estar
00:42:25
legitimado
00:42:26
para decirme
00:42:27
que no me puede
00:42:28
enfadar
00:42:29
esa situación
00:42:30
determinada,
00:42:31
lo que tengo que entender
00:42:32
es que repercusiones
00:42:33
para mí como persona
00:42:35
tiene ese enfado,
00:42:37
como voy a gestionar
00:42:38
esas repercusiones
00:42:39
y que repercusiones
00:42:40
tiene para los otros
00:42:41
en ese contexto social
00:42:43
del que tanto
00:42:44
venimos hablando,
00:42:45
tiene el que yo me enfade.
00:42:46
Entonces,
00:42:48
ese documento
00:42:49
ayuda en ese sentido,
00:42:50
también tenemos
00:42:51
otro documento
00:42:52
para guiar
00:42:53
en la realización
00:42:54
de atribuciones
00:42:55
causales ajustadas
00:42:56
y para detener
00:42:58
pensamientos negativos.
00:42:59
Hay que
00:43:01
tener en cuenta
00:43:03
que muchas emociones
00:43:04
negativas
00:43:05
se generan
00:43:08
por causas externas,
00:43:09
fácilmente objetivables,
00:43:12
pero hay otras que no,
00:43:14
hay otras que
00:43:16
la génesis
00:43:17
está en la propia persona
00:43:18
y en ese encadenamiento
00:43:20
de pensamientos negativos
00:43:21
que le llevan
00:43:23
a generar cada vez
00:43:24
una emoción
00:43:25
más disruptiva
00:43:26
y sentirse cada vez peor.
00:43:28
Entonces,
00:43:30
esa guía interna,
00:43:31
esas autoinstrucciones
00:43:32
les pueden ayudar,
00:43:34
también,
00:43:35
a detener
00:43:36
esas cadenas
00:43:37
de pensamientos negativos.
00:43:38
Aquí,
00:43:39
en esta diapositiva,
00:43:40
vemos un ejemplo
00:43:41
del documento
00:43:42
para realizar
00:43:43
atribuciones ajustadas
00:43:44
y luego,
00:43:46
aparte de este trabajo
00:43:48
con las autoinstrucciones
00:43:50
que nos parece
00:43:51
fundamental,
00:43:52
todos conocemos
00:43:54
que hay en el mercado
00:43:56
numerosos programas
00:43:57
para desarrollar
00:43:59
la competencia
00:44:00
socioemocional
00:44:01
y tenemos que tener
00:44:03
en cuenta
00:44:04
que no todo sirve,
00:44:05
que para que un programa
00:44:07
encaminado a desarrollar
00:44:10
la competencia socioemocional
00:44:11
funcione,
00:44:13
tiene que cumplir
00:44:14
con unas determinadas características.
00:44:15
La primera que vemos ahí
00:44:17
es fundamental,
00:44:18
é a atención temprana,
00:44:19
es decir,
00:44:21
tenemos que comenzar
00:44:22
desde la educación infantil,
00:44:23
no podemos empezar
00:44:25
con aquello de
00:44:26
¡ay, son muy pequeños!
00:44:27
No,
00:44:28
la educación emocional
00:44:29
se comienza
00:44:31
desde que los niños
00:44:32
llegan a la escuela
00:44:33
y eso sucede
00:44:34
en educación infantil.
00:44:35
Deben tener continuidad,
00:44:37
es decir,
00:44:39
hay que trabajarlo
00:44:40
a lo largo
00:44:41
de todas las etapas
00:44:42
de forma transversal
00:44:43
a todas las materias.
00:44:45
Tienen que tener
00:44:47
unos objetivos
00:44:48
claramente establecidos,
00:44:49
eso es una característica básica
00:44:50
de cualquier programa,
00:44:52
se deben de desarrollar
00:44:54
en todos los ámbitos
00:44:55
en los que los alumnos
00:44:57
se desenvuelven en la escuela,
00:44:58
no sólo en la clase
00:45:00
y en las actividades
00:45:02
más regladas del aula,
00:45:03
porque a veces ahí
00:45:05
es donde menos surge
00:45:06
esa disrupción emocional,
00:45:08
a veces surge más
00:45:11
en esas otras actividades
00:45:12
menos regladas
00:45:14
como son los patios,
00:45:15
el comedor,
00:45:17
las actividades complementarias,
00:45:18
entonces es importante
00:45:20
que se contemplen
00:45:21
todos los ámbitos,
00:45:22
que se plantee
00:45:24
el planteamiento del programa
00:45:26
sea su desarrollo
00:45:28
fomentando el sentimiento
00:45:29
de pertenencia al centro,
00:45:31
antes lo mencionaba José Antonio,
00:45:33
ese sentimiento de pertenencia
00:45:36
a un grupo
00:45:38
es un factor protector
00:45:39
fundamental
00:45:41
frente al desequilibrio
00:45:42
en el desarrollo emocional.
00:45:44
Si yo siento
00:45:46
que pertenezco a un sitio
00:45:47
que soy querido,
00:45:49
que soy aceptado,
00:45:50
eso es un factor protector
00:45:52
fundamental,
00:45:54
eso es un componente
00:45:55
fundamental de la resiliencia,
00:45:56
lo veíamos antes
00:45:58
cuando hablábamos
00:45:59
de los factores
00:46:00
y por supuesto
00:46:01
es fundamental
00:46:02
que se contemple
00:46:03
la colaboración
00:46:04
familia-escuela,
00:46:05
decimos la competencia
00:46:06
socioemocional
00:46:07
se desarrolla
00:46:08
en un contexto social
00:46:09
y los dos grandes pilares
00:46:10
del contexto social
00:46:12
cuando hablamos
00:46:13
de alumnos
00:46:14
pues es la familia
00:46:16
y la escuela.
00:46:17
Aquí podemos ver
00:46:19
algunos ejemplos
00:46:20
de programas,
00:46:22
algunos de ellos
00:46:25
como por ejemplo
00:46:26
el de Sus Zapatos
00:46:27
o el de Educar para Ser
00:46:28
son programas
00:46:29
que se proponen
00:46:32
por la propia
00:46:34
Comunidad de Madrid
00:46:35
y se les da soporte
00:46:37
para su desarrollo
00:46:39
en los centros.
00:46:41
Bueno,
00:46:43
llegados hasta aquí
00:46:44
y viendo la importancia
00:46:45
que tiene el contexto
00:46:46
planteamos
00:46:48
como son las aulas
00:46:49
que cuidan las emociones,
00:46:50
es decir,
00:46:51
que podemos hacer
00:46:52
desde las aulas
00:46:53
para cuidar las emociones
00:46:54
y tener en cuenta
00:46:55
todos esos factores
00:46:56
que hemos visto previamente.
00:46:57
Hemos encontrado
00:46:59
una investigación
00:47:00
en Estados Unidos
00:47:01
que se plantea,
00:47:03
o sea,
00:47:04
investiga
00:47:05
sobre las estrategias
00:47:06
y buenas prácticas
00:47:07
para promover
00:47:08
la resiliencia,
00:47:09
esa tan importante
00:47:10
que hablaba Carmen
00:47:11
para promover
00:47:13
la resiliencia
00:47:14
en las aulas
00:47:15
y hablan
00:47:16
de seis estrategias.
00:47:17
Enseñanza de habilidades
00:47:18
y comportamientos para la vida,
00:47:19
evidentemente
00:47:20
eso lo hacemos
00:47:21
en las aulas,
00:47:22
otra cosa es
00:47:23
que consigamos
00:47:24
que esas habilidades
00:47:25
sean las adecuadas,
00:47:26
el enriquecimiento
00:47:27
de los vínculos sociales,
00:47:28
el establecimiento
00:47:30
de objetivos claros
00:47:31
y precisos,
00:47:32
claro,
00:47:33
porque tenemos que tener claro
00:47:34
lo que tenemos que hacer,
00:47:35
propiciar afecto
00:47:36
y apoyo,
00:47:37
la comunicación
00:47:38
de experiencias adecuadas
00:47:39
y darles
00:47:41
oportunidades
00:47:43
de participación
00:47:44
significativas,
00:47:45
es decir,
00:47:46
está demostrado
00:47:47
que para
00:47:48
trabajar
00:47:49
con los alumnos
00:47:51
en que sean
00:47:52
cada vez más resilientes
00:47:53
o que desarrollen
00:47:54
esa capacidad
00:47:55
tenemos que tener
00:47:56
en cuenta
00:47:57
el contexto
00:47:58
y
00:47:59
hacemos una propuesta
00:48:01
con
00:48:02
todas estas
00:48:03
patas
00:48:05
de una gran mesa
00:48:06
como unas premisas generales
00:48:08
a tener en cuenta
00:48:09
que exista
00:48:10
un clima de convivencia positivo,
00:48:11
trabajar el autoconocimiento
00:48:13
tan importante
00:48:14
que hemos visto
00:48:15
de autoconcepto
00:48:16
y autoestima,
00:48:17
por supuesto,
00:48:18
intentar favorecer
00:48:19
el éxito
00:48:20
de nosos alumnos,
00:48:21
minimizar
00:48:22
a vivencia
00:48:23
dos errores,
00:48:24
os errores
00:48:25
los cometemos,
00:48:26
pero hay que
00:48:27
cuidar
00:48:28
como viven
00:48:29
os alumnos
00:48:30
os errores,
00:48:31
enseñar
00:48:32
os refuerzos
00:48:33
tan importantes
00:48:34
y apoyarnos
00:48:35
en el aprendizaje
00:48:36
colaborativo.
00:48:37
Como decía Carme,
00:48:38
as emociones existen
00:48:39
y hay que manifestarlas,
00:48:41
no es malo,
00:48:43
al contrario,
00:48:44
es bueno vivir las emociones
00:48:45
y además
00:48:46
importan siempre.
00:48:47
Entonces,
00:48:48
a nivel de centro
00:48:49
como premisas generales
00:48:50
consideramos
00:48:51
que tienen que existir
00:48:52
acuerdos de centro
00:48:53
para que existe
00:48:55
un abordaje
00:48:56
preventivo
00:48:57
y que no se trabaje
00:48:58
solo en determinadas etapas
00:48:59
con un programa en concreto
00:49:00
que pode estar
00:49:01
fenomenal
00:49:02
y un programa
00:49:03
pode funcionar,
00:49:04
pero tamén,
00:49:05
como decía Carme,
00:49:06
para que realmente funcione
00:49:07
esto se tiene que hacer
00:49:08
de manera longitudinal
00:49:09
y transversal,
00:49:10
es decir,
00:49:11
tiene que ser
00:49:12
un acuerdo
00:49:13
de todo el centro,
00:49:14
no solo de una etapa,
00:49:15
de un ciclo
00:49:16
para que todo funcione,
00:49:18
claro,
00:49:19
para que todo
00:49:20
llegue a
00:49:22
tener un buen
00:49:23
un buen fin.
00:49:24
E tamén
00:49:26
tienen que existir
00:49:27
acuerdos de equipos docentes
00:49:28
porque as emociones
00:49:29
no se trabajan
00:49:30
solo en tutoría
00:49:31
ni las trabaja
00:49:32
solo el tutor,
00:49:33
sino que
00:49:34
tiene que estar
00:49:35
de una manera transversal
00:49:36
en todas as materias
00:49:37
tamén desaltamos aquí
00:49:38
la figura
00:49:39
del tutor como coordinador
00:49:40
y en este caso
00:49:42
la figura
00:49:43
del coordinador
00:49:44
de bienestar.
00:49:45
Y por supuesto,
00:49:49
teniendo en cuenta
00:49:50
los contextos
00:49:51
en los que se desarrollan
00:49:52
los alumnos,
00:49:53
tamén esta coordinación
00:49:54
familia-escuela.
00:49:55
Tamén tenemos que tener en cuenta
00:49:58
un clima
00:49:59
de convivencia positivo,
00:50:00
tener en cuenta
00:50:03
el plan de acogida
00:50:04
de centro
00:50:05
que contemple
00:50:06
esa adaptación
00:50:07
al centro
00:50:08
como primer objetivo,
00:50:09
tener en cuenta
00:50:11
as emociones
00:50:12
en el plan de convivencia
00:50:13
y un desarrollo
00:50:15
transversal
00:50:16
como decíamos
00:50:17
de la competencia
00:50:18
socioemocional,
00:50:19
es decir,
00:50:20
que no sea parte
00:50:21
de algo concreto,
00:50:22
de un programa concreto,
00:50:23
sino de
00:50:24
una manera transversal.
00:50:25
Tamén
00:50:28
tenemos que
00:50:29
para tener ese clima
00:50:30
de convivencia en el aula
00:50:31
tenemos que
00:50:32
analizar los conflictos
00:50:33
que puedan
00:50:34
ocurrir
00:50:35
y que ellos
00:50:36
sean capaces
00:50:37
de analizar esas emociones,
00:50:38
hacer atribuciones
00:50:39
causales adecuadas,
00:50:40
utilizar la mediación
00:50:42
y las asambleas
00:50:44
de aula
00:50:45
como instrumentos
00:50:46
para resolver
00:50:47
esos conflictos,
00:50:48
que las normas
00:50:49
de aula
00:50:50
que existen
00:50:51
en todas las aulas
00:50:52
estén consensuadas
00:50:53
y que haya sanciones
00:50:55
que sean reparadoras,
00:50:56
que no sea una sanción
00:50:58
como tal
00:50:59
y, por supuesto,
00:51:00
establecer objetivos colaborativos
00:51:01
frente
00:51:02
a los competitivos.
00:51:03
¿Cuál es el autoconcepto
00:51:06
ajustado
00:51:07
y la autoestima
00:51:08
ajustada
00:51:09
en nuestros alumnos?
00:51:10
Pues mostrar interés
00:51:11
por cada alumno
00:51:12
y lo que le afecta,
00:51:13
aceptar al alumno,
00:51:15
generar en todo momento
00:51:16
un ambiente
00:51:17
de aceptación,
00:51:18
mostrar congruencia
00:51:21
entre lo que se hace
00:51:22
y lo que se dice,
00:51:23
que esto es muy importante,
00:51:24
haz lo que yo haga
00:51:25
y no lo que
00:51:26
al revés,
00:51:27
haz lo que yo digo
00:51:28
y no lo que yo hago,
00:51:29
transmitir expectativas
00:51:31
de éxito
00:51:32
a nuestros alumnos,
00:51:33
el confío en ti,
00:51:34
aunque su autoestima
00:51:35
sea baja,
00:51:36
tener, por supuesto,
00:51:37
una actitud positiva,
00:51:38
que es algo
00:51:39
que no deberíamos decir,
00:51:40
pero hay veces
00:51:41
que es necesario
00:51:42
recordarlo,
00:51:45
apoyar a todos
00:51:46
los alumnos
00:51:47
a pesar de que a veces
00:51:48
surgen,
00:51:49
muchas veces,
00:51:50
por estos aspectos emocionales,
00:51:51
esas conductas disruptivas,
00:51:52
que es lo que más
00:51:53
nos cuesta
00:51:54
manejar
00:51:56
o lo que a veces
00:51:57
nos dificulta,
00:51:58
evitar, por supuesto,
00:52:00
las descalificaciones
00:52:01
y acompañar en ese análisis
00:52:03
de las situaciones
00:52:04
por esas atribuciones,
00:52:05
por esa situación
00:52:06
de conflicto,
00:52:07
que muchas veces
00:52:08
no tengo conciencia
00:52:09
de los alumnos,
00:52:10
tienen conciencia
00:52:12
de que ha pasado
00:52:14
y dónde está la responsabilidad.
00:52:15
Para no extendernos mucho,
00:52:18
para favorecer el éxito,
00:52:20
es importante localizar
00:52:22
los puntos fuertes,
00:52:23
porque hay alumnos
00:52:24
que pueden tener dificultades
00:52:25
o todos tenemos dificultades
00:52:28
en algunos aspectos,
00:52:29
pero vamos a pensar
00:52:31
en los puntos fuertes
00:52:32
que tenemos.
00:52:33
Hacer participar
00:52:35
a los alumnos
00:52:36
en aquellos
00:52:37
donde es competente,
00:52:38
donde es más competente
00:52:39
e intentar proporcionar
00:52:40
situaciones de aprendizaje
00:52:41
sin error.
00:52:42
Intentamos también
00:52:44
potenciar la autonomía,
00:52:45
desarrollar estrategias
00:52:46
y le damos mucha importancia
00:52:48
a la ayuda entre iguales,
00:52:49
a ese ayudar
00:52:51
y que todos se ayuden,
00:52:53
pero que también
00:52:54
todos sean ayudados.
00:52:55
Y en la autoavaluación
00:52:57
del proceso seguido.
00:52:59
No es tan fácil,
00:53:01
como hemos dicho,
00:53:02
realizar esas atribuciones,
00:53:03
pues vamos a ayudarle
00:53:05
a que llegue
00:53:07
a él mismo llegar
00:53:09
a que evalúe
00:53:11
el propio proceso.
00:53:13
También hay que cuidar
00:53:16
la vivencia de los errores.
00:53:17
Existen,
00:53:20
pero hay que minimizar
00:53:21
y por supuesto
00:53:22
hay que manifestarlos,
00:53:23
pero hay que minimizar
00:53:24
la trascendencia
00:53:26
y ayudarles personalmente
00:53:28
a reconocer,
00:53:30
a participar
00:53:31
y a superar
00:53:32
sus dificultades.
00:53:33
Y, como decíamos,
00:53:34
volvemos a ayudarles,
00:53:35
a guiarles de ahí
00:53:36
la importancia
00:53:37
de, por ejemplo,
00:53:38
hacer ese seguimiento
00:53:39
de las autoinstrucciones
00:53:40
para hacer atribuciones
00:53:41
causales ajustadas.
00:53:43
Por último,
00:53:47
un aspecto
00:53:48
que queremos
00:53:50
o dos aspectos
00:53:51
que vamos a resaltar
00:53:52
ya para terminar
00:53:53
es, por un lado,
00:53:54
cuidar el uso
00:53:56
de los refuerzos
00:53:57
en las aulas
00:53:58
es fundamental.
00:53:59
Decíamos antes
00:54:00
que teníamos que educar
00:54:01
a los alumnos
00:54:02
para que desarrollen
00:54:04
la automotivación,
00:54:05
pero a menudo
00:54:07
nos encontramos
00:54:08
que eso é un proceso
00:54:09
e que
00:54:10
non está presente
00:54:12
en todas as actividades
00:54:13
que teñen que afrontar
00:54:15
en a escuela
00:54:16
esa automotivación.
00:54:17
Por tanto,
00:54:19
tenemos que recurrir
00:54:20
a reforzadores externos
00:54:21
moitas veces.
00:54:22
É importante
00:54:24
que tengamos en cuenta
00:54:25
que tipo de reforzadores
00:54:26
utilizamos.
00:54:27
É fundamental
00:54:28
que utilizamos
00:54:30
reforzadores relacionados
00:54:33
con la tarea,
00:54:34
si recurrimos
00:54:36
a esos reforzadores externos,
00:54:37
que estén vinculados
00:54:40
con la atención personal,
00:54:41
con el acercamiento
00:54:43
al alumno,
00:54:44
me importas,
00:54:45
me intereso por ti,
00:54:46
por tu proceso,
00:54:48
por lo que te sucede
00:54:49
y los reforzadores sociales
00:54:50
a hacer o mostrar
00:54:52
al grupo
00:54:54
los aspectos
00:54:55
positivos,
00:54:57
los aspectos fuertes,
00:54:58
como decía antes Ana,
00:55:00
de ese alumno.
00:55:01
E isto
00:55:03
teñemos que tener
00:55:04
especial cuidado
00:55:05
porque, a veces,
00:55:07
cando nos encontramos
00:55:08
con alumnos
00:55:09
que teñen dificultades
00:55:10
a nivel emocional,
00:55:11
estas se manifiestan
00:55:13
con cierta frecuencia
00:55:16
en las aulas
00:55:17
en conductas disruptivas
00:55:18
que, a veces,
00:55:19
nos llevan mucho
00:55:20
a centrarnos
00:55:21
en los aspectos negativos,
00:55:22
a utilizar moito
00:55:23
el refuerzo negativo,
00:55:25
el castigo,
00:55:26
y eso
00:55:27
ya está posicionando
00:55:29
al alumno
00:55:30
en un lugar,
00:55:31
en el grupo,
00:55:32
le está haciendo
00:55:33
asumir un rol
00:55:34
y eso luego
00:55:35
es muy difícil de mover.
00:55:36
Por eso es muy importante
00:55:38
ese aspecto
00:55:39
que tenemos ahí,
00:55:40
es cuidar el equilibrio
00:55:41
entre los refuerzos
00:55:42
positivos y negativos.
00:55:43
Yo diría, además,
00:55:46
iría más allá,
00:55:47
no hay que cuidar
00:55:48
el equilibrio,
00:55:49
los refuerzos positivos
00:55:50
deberían ganar
00:55:51
abrumadoramente
00:55:52
por goleada
00:55:53
a los refuerzos negativos
00:55:54
en la escuela.
00:55:55
Aunque, a veces,
00:55:57
esto pueda parecer
00:55:58
y seguro
00:55:59
que hay mucha gente
00:56:00
pensando en un alumno
00:56:01
concreto
00:56:02
e diga
00:56:03
imposible,
00:56:04
pues hay que intentarlo.
00:56:05
Siempre antes
00:56:06
de manifestar
00:56:07
esto está mal,
00:56:09
intentar poner en relevancia
00:56:11
de forma,
00:56:13
en gran grupo,
00:56:15
alguna cualidad positiva,
00:56:16
algo que ha hecho
00:56:18
positivamente.
00:56:19
É fundamental
00:56:20
para contribuir
00:56:21
a esa automotivación
00:56:22
e a esa autoestima
00:56:24
positiva
00:56:26
e a ese autoconcepto.
00:56:27
Por último,
00:56:30
decir simplemente
00:56:32
que el aprendizaje
00:56:34
colaborativo
00:56:35
no nos vamos
00:56:36
a extender
00:56:37
porque todo el mundo
00:56:38
tiene claro
00:56:39
que tiene
00:56:40
repercusiones
00:56:41
muy positivas
00:56:42
en todos
00:56:43
os ámbitos
00:56:44
del desarrollo
00:56:45
personal
00:56:46
que favorece
00:56:47
el aprendizaje
00:56:48
e o rendimiento
00:56:49
académico
00:56:50
que establece
00:56:51
o ayuda
00:56:52
a establecer
00:56:53
relaciones positivas
00:56:54
entre os iguales
00:56:56
e tamén
00:56:57
con os adultos
00:56:58
e que además
00:56:59
fomenta
00:57:00
o desarrollo
00:57:01
de unha autoestima
00:57:02
positiva.
00:57:03
Favorece
00:57:04
a contribución
00:57:05
eficaz
00:57:06
de todos
00:57:07
os alumnos
00:57:08
do grupo
00:57:09
e iso
00:57:10
face que todos
00:57:11
podan construir
00:57:12
esa autoestima
00:57:13
positiva.
00:57:14
E como já mencionaba
00:57:15
Ana,
00:57:16
creemos que
00:57:17
tiene unha gran relevancia
00:57:18
en todo o ámbito
00:57:19
do desarrollo
00:57:20
da competencia
00:57:21
socioemocional
00:57:22
a ayuda
00:57:23
entre os iguales.
00:57:24
Sempre é máis fácil
00:57:25
que un igual
00:57:26
sirva de modelo
00:57:27
de guía
00:57:28
face que as herramientas
00:57:31
que utiliza
00:57:32
resulten
00:57:33
asequibles
00:57:34
e moitas veces
00:57:36
tamén poden actuar
00:57:37
como mediadores
00:57:38
entre el alumno
00:57:39
e a situación
00:57:40
que está generando
00:57:41
esa dificultad
00:57:42
a nivel emocional
00:57:43
ou ese
00:57:44
equilibrio emocional
00:57:45
máis puntual.
00:57:47
Bueno,
00:57:50
como aquí
00:57:51
dizía Goldman,
00:57:52
non se trata
00:57:55
de borrar
00:57:58
as emociones,
00:57:59
como dicíamos antes,
00:58:00
as emociones
00:58:01
están aí.
00:58:02
Hay que
00:58:03
saber
00:58:04
gestionar
00:58:05
e que facer
00:58:06
con as emociones
00:58:07
que nos resultan
00:58:08
estresantes
00:58:09
e incapacitantes,
00:58:10
con aquelles
00:58:11
que nos poden
00:58:12
dificultar
00:58:13
afrontar
00:58:14
esas situaciones
00:58:15
dificiles.
00:58:16
O título
00:58:19
da nosa
00:58:20
ponencia era
00:58:21
Cuidando as emociones
00:58:22
en o presente
00:58:23
para construir
00:58:24
o futuro
00:58:25
e o que queríamos
00:58:26
poner de manifiesto
00:58:27
con ela
00:58:28
é que como
00:58:29
trabalhando
00:58:30
o ámbito emocional
00:58:31
na competencia
00:58:32
socioemocional
00:58:33
desde que
00:58:34
os alumnos chegan
00:58:35
á escola
00:58:36
en infantil
00:58:37
até que
00:58:38
cada uno
00:58:39
deles sale
00:58:40
nos distintos
00:58:41
puntos
00:58:42
das etapas
00:58:43
educativas,
00:58:44
podemos
00:58:45
contribuir
00:58:46
a construir
00:58:47
un futuro
00:58:48
mellor
00:58:49
previnendo
00:58:50
a aparición
00:58:51
desas grietas
00:58:52
das que
00:58:53
José Antonio
00:58:54
nos falaba.
00:58:55
Moitas gracias.
00:58:56
- Subido por:
- EST ADMI DIRECCIÓN DE AREA TERRITORIAL MADRID-CAPITAL
- Licencia:
- Reconocimiento - No comercial - Sin obra derivada
- Visualizaciones:
- 120
- Fecha:
- 16 de diciembre de 2022 - 15:21
- Visibilidad:
- Público
- Duración:
- 59′
- Relación de aspecto:
- 1.78:1
- Resolución:
- 1920x1080 píxeles
- Tamaño:
- 482.22 MBytes