Activa JavaScript para disfrutar de los vídeos de la Mediateca.
Encuentro familia y escuela 2020 (2 de 4): Ponencia de José Antonio Luengo Latorre
Ajuste de pantallaEl ajuste de pantalla se aprecia al ver el vídeo en pantalla completa. Elige la presentación que más te guste:
Bajo el título "Educación emocional: un reto para la escuela", se celebró el encuentro Familia y Escuela 2020 el pasado 14 de diciembre de 2020.
Buenas tardes a todos, muchas gracias Presidenta del Consejo Escolar de la Comunidad de Madrid
00:00:00
por tus amabilísimas palabras, gracias a esta institución por pensar que este funcionario
00:00:10
puede contribuir, aunque sea de forma humilde y sencilla, aportar alguna luz en relación
00:00:17
ao contenido que hoxe temos por delante. É moito grato estar acompanhado das persoas
00:00:25
que han sido referenciadas por Pilar, a miña compañera Ruth na universidad,
00:00:31
as outras dous docentes que hoxe nos van a acompanhar, e as persoas que estáis aquí,
00:00:41
a representación da Federación Género de los Ríos, que para mi é especialmente importante.
00:00:49
A educación emocional na educación, falamos todos do mesmo, para mi seria relativamente sencillo,
00:00:55
seria máis sencillo contar as generales da lei en relación ao que entendemos por educación emocional.
00:01:05
A educación emocional é un constructo moi ligado, por suposto, ao desenvolvemento de experiencias vitales,
00:01:15
non só a ideas e conhecimentos disciplinares, sino tamén especialmente imbricado no que vivimos diariamente,
00:01:24
pero tamén é certo que se trata de un fenómeno social, en alza,
00:01:32
de un fenómeno social que, como todos os fenómenos sociales que irrumpen de maneira sensible,
00:01:41
notable, significativa no mundo, corre o risco de ser inflamado por encima do que os cauces,
00:01:47
os límites, os parámetros razonables deste ámbito disciplinar entenderían como adequados.
00:01:55
Entre as cousas que vou expresar hoxe, nestes 20 minutos, en os que vou intentar non aburrirles en exceso,
00:02:04
van a ser algúnas consideraciones, entendo que críticas, constructivas, por suposto,
00:02:12
en relación ao que é o fenómeno da educación emocional en nosas vidas,
00:02:19
neste mundo que nos tocou vivir e demás.
00:02:24
Eu creo que, despois de 20 minutos, entenderán por que faco esta primeira aproximación.
00:02:29
Non deixa de ser un pouco arriesgado dizer que vou falar de educación emocional
00:02:34
criticando algunos dos aspectos que teñen que ver con o mundo da educación emocional,
00:02:38
pero me parece que é máis honesto situar as cousas no sitio en que un,
00:02:42
desde a súa experiencia, entende que deven estar.
00:02:47
Nestes últimos 15 años, o conocido como síndrome de Medea,
00:02:52
que ha estado moi relacionado, lógicamente, ao dramático e ominoso fenómeno
00:02:58
da violencia de género e da morte de niños, niñas e adolescentes,
00:03:05
como consecuencia desta sinrazón ligada ao comportamento machista.
00:03:11
O síndrome de Medea nos moestra, desde o ano 431 a.C.,
00:03:17
que foi cando Eurípides difundiu esta obra en forma de teatro,
00:03:25
nos moestra o complexo que é o mundo do equilibrio entre estes dos grandes ámbitos
00:03:32
a los que me referiré durante estes 20 minutos,
00:03:40
que teñen por nombre, denominación, significado básico,
00:03:44
a razón ou o cognitivo, e o emocional ou o sentimental.
00:03:49
Sé que o mundo dos conceptos é complejo e tendría que matizar exactamente
00:03:53
estes cuatro términos que he utilizado,
00:03:58
pero, básicamente, para que nos entendamos,
00:04:00
estes dos escenarios que deberían compenetrarse de una manera significativa
00:04:02
y que, a veces, parecen chocar también de una manera muy significativa.
00:04:08
La Medea de Eurípides se lamenta a sí mismo diciendo
00:04:12
«Sí, conozco los crímenes que voy a realizar,
00:04:16
pero mi pasión, mi ánimo, é máis poderosa que mis reflexiones
00:04:20
e ella é a causante dos males para os mortais».
00:04:25
Ya, en este momento de la historia,
00:04:31
Eurípides nos estaba describiendo algo que o ser humano
00:04:35
ha ido comprobando, experimentando, vivendo,
00:04:39
desde a noite dos tempos.
00:04:43
E é o complejo proceso e a compleja tarea
00:04:45
de intentar entender que non sempre tomamos decisiónes
00:04:49
en función do que, desde o punto de vista razonable,
00:04:54
entendiendo por razonable el predominio de la razón,
00:04:57
de lo cognitivo, de lo intelectual, del orden, del criterio,
00:05:01
sino que, en gran parte das ocasiones, é o emocional,
00:05:05
é isto que dicimos que nos sale del abdomen
00:05:09
o que emana del corazón,
00:05:13
lo que nos hace dirigirnos hacia un lado u otro,
00:05:15
en este mundo en el que, a veces, nos manejamos de manera binaria
00:05:19
o voy hacia un lado o voy hacia otro
00:05:25
de manera absolutamente desatinada e desacertada.
00:05:28
E a Internet está lleno, plenamente revuelto,
00:05:32
además de caricaturas desta naturaleza
00:05:37
en las que a razón se la describe con esa cara taciturna
00:05:41
de medo, de angustia, porque as cosas estén controladas
00:05:45
e demáis, e ao corazón e aos sentidos
00:05:49
se les identifica con esa suerte de explosión
00:05:52
que nos permite, entre comillas, vivir,
00:05:55
como se a razón non nos enseñara a vivir
00:05:57
ou non nos permitiera vivir
00:06:00
e, sin embargo, o mundo de lo emocional
00:06:02
fose esa especie de salida abierta ao campo fresco
00:06:05
para ver os árboles e ver a luna por a noite.
00:06:09
Pero isto é un error,
00:06:13
un error que, se lo manejamos
00:06:15
sin as adecuadas directrices ordenadas
00:06:18
que nos permitan captar que estamos explicando,
00:06:24
capturar cuais son os conceptos e as experiencias
00:06:28
que estamos intentando explicar a nosos alunos,
00:06:32
a veces podemos generar productos claramente indeseables.
00:06:34
O emocional está na vida das persoas,
00:06:39
está na nosa vida, está na forma de enfados,
00:06:42
de torturas ligadas aos conflictos entre as persoas,
00:06:46
está na forma de dolor, de tristeza,
00:06:51
de esas sensacións de pena, de melancolía
00:06:54
que nos llevan a momentos que para nada
00:07:00
se acercan ao que estamos vivendo en o momento presente
00:07:04
e que nos facen recordar como ese tempo passado,
00:07:07
ou esas experiencias, como algo maravilloso que agora non somos,
00:07:10
non temos a sorte de vivir.
00:07:14
Emociones como o medo ou os medos
00:07:16
moi ligados ás experiencias infantiles
00:07:20
que crean todo un campo abonado
00:07:24
para que crezcan logo na preadolescencia,
00:07:26
adolescencia e na edade adulta
00:07:29
e por suposto tamén na alegria.
00:07:31
Todos sabemos de que estamos falando
00:07:33
e cando falamos con nosos filhos pequenos,
00:07:36
con nosos adolescentes,
00:07:38
ellos nos miran dicendo
00:07:40
«yo, profe, te entendo, sei do que me estás falando».
00:07:41
E además, me viene bien que hables de isto
00:07:44
porque era hora de que nos hablarais disto,
00:07:47
de que nos hablarais do mundo das emociones,
00:07:50
dos sentimientos, do que pensamos
00:07:52
con o coração.
00:07:54
E entran ao trapo con unha facilidade pasmosa.
00:07:56
O meu casamento é ótimo.
00:08:08
Poso fazer nada de bom.
00:08:10
Gosto da escola, gosto de nada.
00:08:13
Gosto do meu pai, gosto dos meus vizinhos.
00:08:15
Gosto das minhas abuelas, gosto dos meus abuelos.
00:08:18
Gosto da mamá, gosto das minhas irmãs.
00:08:21
Gosto do meu papá, gosto do meu papá.
00:08:23
Gosto do meu cabelo, gosto dos meus cabelos.
00:08:26
Gosto do meu trapo, gosto do meu trapo.
00:08:29
Gosto do meu quarto.
00:08:32
Gosto do meu casamento.
00:08:34
O meu casamento é ótimo.
00:08:37
Poso fazer nada de bom.
00:08:39
Si, si, si, si.
00:08:41
Poso fazer nada de bom.
00:08:43
Melhor do que todo mundo.
00:08:46
Melhor do que todo mundo.
00:08:49
Poso esta imagem aos meninos e as meninas.
00:09:07
Digo-les, o que veis?
00:09:10
E eles dizem sentimentos, emociones, alegria.
00:09:12
E eu lhes pergunto, e nada máis.
00:09:16
Pois, profe, que coisas perguntas?
00:09:20
Pois que o está pasando ben, que gostan as cousas,
00:09:23
que gostan os seus pais, que gostan a súa casa,
00:09:26
que gostan a súa pijama, que gostan o banho.
00:09:29
E iso de gostar, que é?
00:09:32
E aí começan a poder ser un pouco nerviosos,
00:09:35
porque dizen, este profe que me parecía majete,
00:09:37
porque íamos a falar de emociones,
00:09:40
me está perguntando por cousas que tampouco sei moi ben
00:09:42
por onde pudo contestar.
00:09:44
Bueno, no fondo, eu quero ir ao meollo da cuestión,
00:09:46
sobre todo, a que pensen que
00:09:49
nas emociones hai ideas,
00:09:52
hai constructos e hai pensamentos.
00:09:55
Digo, que penso eu das cousas?
00:09:59
Que penso eu dos meus pais?
00:10:01
Que penso eu da minha casa?
00:10:03
Cais son as ideas que fluyen na minha cabeça
00:10:05
no modo racional?
00:10:07
Son tremendamente significativas
00:10:10
a hora de valorar un producto
00:10:12
que, en forma de emociones,
00:10:15
vemos con tanta plasticidade.
00:10:17
Pero o máis importante é que,
00:10:20
ao marxo do que digan os académicos,
00:10:24
en relación a que son as emociones e os sentimientos,
00:10:27
que se son estados de ánimo,
00:10:30
o que digan os psicólogos ou os neurólogos,
00:10:32
no sentido de que, primeiro,
00:10:35
van os pensamentos e, depois, van as emociones
00:10:37
e, depois, acaban aparecendo os sentimientos.
00:10:40
Ao marxo de todo isto,
00:10:42
hai unha evidencia sustancial
00:10:44
e é que, nestes últimos 20, 25 anos,
00:10:46
por suposto, todo isto ten
00:10:50
unha trayectoria histórica
00:10:52
absolutamente significativa.
00:10:54
O mundo das emociones,
00:10:56
o mundo da teoría sobre as emociones
00:10:58
e o desarrollo de constructos teóricos sobre as emociones.
00:11:00
Pero, sin embargo,
00:11:03
no sistema educativo, neste país,
00:11:05
empezamos a falar destas cousas
00:11:07
con unha certa sustantividade,
00:11:09
fundamentalmente,
00:11:11
a partir das investigaciones de Gartner,
00:11:13
que nos empezou a falar
00:11:15
de que a inteligencia non era unha,
00:11:17
ni única,
00:11:19
sino que se configuraba en forma
00:11:21
de distintos espacios de desarrollo,
00:11:23
de interpretación da vida,
00:11:25
entre os quais estaban, por exemplo,
00:11:27
a inteligencia que ele citaba
00:11:29
en el año 1985,
00:11:31
que era a inteligencia interpersonal,
00:11:33
o que facemos,
00:11:35
como nos manejamos con as persoas
00:11:37
en as relaxiones interpersonales
00:11:39
e a inteligencia interpersonal,
00:11:41
és a dizer, aquello que nos face pensar
00:11:43
realmente en quiénes somos,
00:11:45
como nos estamos comportando,
00:11:47
como me afectan as cousas,
00:11:49
como puedo controlar
00:11:51
lo que ocorre a mi alrededor,
00:11:53
como puedo controlar mi rostro
00:11:55
como puedo controlar una situación
00:11:57
de conflicto en unha reunión de claustro,
00:11:59
como puedo manifestar
00:12:01
mi alegría
00:12:03
sin perder los nervios,
00:12:05
sin perder la compostura.
00:12:07
Todas estas cuestiones empezaron a aparecer,
00:12:09
a aflorar, por suposto, con moitos antecedentes,
00:12:11
e o sistema educativo empezou
00:12:13
a ser sensible, razonablemente,
00:12:15
dicendo, por qué no vamos
00:12:17
incorporando todas estas cuestiones
00:12:19
en un mundo en el que
00:12:21
os chicos pasan como mínimo
00:12:23
cinco días al año,
00:12:25
casi seis, siete horas al día en los centros educativos
00:12:27
y tantas relaciones interpersonales
00:12:29
tenemos. Tendremos que pensar
00:12:31
en que esto es importante en el mundo de la educación
00:12:33
y quienes plantearon esto por primera vez
00:12:35
acertaron de pleno.
00:12:37
Pero no porque mandaran
00:12:39
al rincón de pensar, al pensamiento,
00:12:41
sino porque intentaron
00:12:43
incorporar en la vida de las personas
00:12:45
y en la vida del mundo
00:12:47
de lo académico,
00:12:49
incluso de las enseñanzas,
00:12:51
de las disciplinas, de lo que son las relaciones
00:12:53
interpersonales que tenemos en la escuela,
00:12:55
tanto con niños pequeños
00:12:57
como con preadolescentes o adolescentes,
00:12:59
intentaron incorporar
00:13:01
una visión de la vida que nos permitía entender
00:13:03
que cuando yo
00:13:05
leo la realidad y la interpreto
00:13:07
hay factores que tienen que ver
00:13:09
con lo intelectual,
00:13:11
con lo que
00:13:13
entendemos por racional,
00:13:15
y hay factores que tienen que ver con lo que a mí me
00:13:17
impresiona sin que a mí me dé tiempo
00:13:19
a pensar en nada.
00:13:21
Y, por lo tanto, si me impresiona sin que yo pueda
00:13:23
pensar, si me impresiona porque
00:13:25
impacta de una manera
00:13:27
sustantiva conmigo, pero ¿dónde
00:13:29
impacta? ¿En el corazón?
00:13:31
¿Dónde impacta?
00:13:33
¿Dónde impactan estas cosas? ¿Dónde están las emociones?
00:13:35
Es que es fácil decir
00:13:37
que esto está en el corazón.
00:13:39
Ya se ha hablado en muchas ocasiones,
00:13:41
hay investigaciones que nos hablan de que en el corazón también hay
00:13:43
neuronas y estas cosas,
00:13:45
pero llevar eso al terreno
00:13:47
del corazón exclusivamente
00:13:49
está bien en el espacio
00:13:51
del teatro, en el espacio
00:13:55
de la literatura, en el espacio
00:13:57
de los coloquios afectivos, emocionales
00:13:59
y demás. Por supuesto,
00:14:01
Goleman, en el año
00:14:03
95, con sus cinco
00:14:05
grandes ámbitos de lo
00:14:07
que él denominó
00:14:09
la inteligencia emocional,
00:14:11
en un libro absolutamente
00:14:13
paradigmático, sentó las bases
00:14:15
de lo que
00:14:17
podríamos entender a partir de ese
00:14:19
momento, siendo docentes, siendo profesores,
00:14:21
siendo profesoras,
00:14:23
podríamos entender por
00:14:25
gran parte de lo que ocurre en la vida de la gente,
00:14:27
gran parte de lo que ocurre en la vida
00:14:29
de nuestros adolescentes, gran parte de lo que ocurre
00:14:31
en su mente, en su forma,
00:14:33
insisto, de leer y de interpretar
00:14:35
la realidad. En el mundo
00:14:37
del fútbol, por ejemplo,
00:14:39
Javier seguramente
00:14:41
podrá corroborarlo,
00:14:43
se utiliza mucho,
00:14:45
entre los comentaristas, este concepto
00:14:47
de leer el partido. Está
00:14:49
leyendo bien el partido. Ese leer
00:14:51
el partido, ¿qué significa? Bueno, son
00:14:53
de estos códigos que se utilizan,
00:14:55
lingüísticos, estas muletillas,
00:14:57
pues significa, en el fondo,
00:14:59
cómo estoy interpretando lo que pasa y, por lo tanto,
00:15:01
en función de lo que ocurre, cómo
00:15:03
tengo que ver si modifico
00:15:05
lo que hago, cómo interpreto
00:15:07
cómo está mi equipo,
00:15:09
cómo están mis compañeros,
00:15:11
cómo interpreto en qué medida
00:15:13
el equipo contrario está subiéndose
00:15:15
a nuestras barbas o se está
00:15:17
viniendo arriba o está bajo de ánimo.
00:15:19
En esa lectura
00:15:21
y posterior interpretación de la
00:15:23
realidad estamos todos los días,
00:15:25
desde que nos levantamos.
00:15:27
Nuestra querida niña
00:15:29
cuando salta en
00:15:31
el baño está
00:15:33
interpretando lo que vive,
00:15:35
pero no vive solo un mundo
00:15:37
de emociones. Lo más importante
00:15:39
es que en ella
00:15:41
se han insertado
00:15:43
ideas, interpretaciones
00:15:45
de quién es y con quién está
00:15:47
y de lo bien que está
00:15:49
que dan
00:15:51
cauce a un desarrollo emocional
00:15:53
en forma de alegría, en forma de saltos,
00:15:55
en forma muy significativa
00:15:57
de contento.
00:15:59
Sin embargo, a veces la vida,
00:16:01
a veces la vida,
00:16:03
como comentaba Javier de manera muy
00:16:05
atinada cuando hablaba de esta
00:16:07
montaña rusa,
00:16:09
de este parque de atracciones emocional,
00:16:11
la vida nos pone ante
00:16:13
situaciones inesperadas
00:16:15
y que suponen un auténtico reto
00:16:17
no para as persoas,
00:16:19
para algunas persoas,
00:16:21
sino para a sociedad en seu conjunto,
00:16:23
para o planeta en seu conjunto.
00:16:25
Bienvenidos a la nueva realidad.
00:16:27
Chicos, chicas e adolescentes
00:16:29
un día, 13 de marzo,
00:16:31
se enteraron de que ya no había
00:16:33
clases,
00:16:35
de que ya no tenía que levantarme
00:16:37
por la mañana para ir al colegio, al instituto,
00:16:39
de que todo cambiaba.
00:16:41
En un primer momento se plantearon las circunstancias
00:16:43
vamos a darnos dos semanas,
00:16:45
teníamos la Semana Santa
00:16:47
posteriormente
00:16:49
y poco a poco nos fuimos dando cuenta
00:16:51
de que la identidad
00:16:53
con la que nos desayunábamos cada día
00:16:55
y que nos hacía sentirnos
00:16:57
especialmente
00:16:59
significados en este mundo
00:17:01
trastocaba absolutamente nuestros planes.
00:17:03
Ya no sabía
00:17:05
muy bien cuál iba a ser
00:17:07
mi vida, con quién iba a relacionarme,
00:17:09
cuáles iban a ser mis tiempos,
00:17:11
mis espacios, mis reflexiones,
00:17:13
mis pensamientos, por qué iba a llorar,
00:17:15
por qué me iba a alegrar.
00:17:17
Todo eso se removió en una suerte
00:17:19
de torbellino,
00:17:21
en fin, de demolición.
00:17:23
Bienvenidos
00:17:25
a un novo escenario, bienvenidos
00:17:27
a un novo mundo.
00:17:29
De la noche a la mañana,
00:17:31
sin que nadie nos hubiera preparado al respecto.
00:17:33
¿Y qué pasó?
00:17:35
Que efectivamente,
00:17:37
de una u otra manera, acabamos todos
00:17:39
ubicándonos en un espacio
00:17:41
de protección, de autoprotección
00:17:43
y de heteroprotección
00:17:45
que dominaba sobre otros
00:17:47
aspectos de la vida.
00:17:49
Y llegó esto
00:17:51
que se ha comentado
00:17:53
por parte de Javier
00:17:55
con el simbolismo,
00:17:57
con la metáfora del parque de atracciones,
00:17:59
de esa montaña rusa,
00:18:01
de subir y bajar, llegó esa explosión
00:18:03
de emociones
00:18:05
que nos hizo significarnos
00:18:07
como sapiens,
00:18:09
como seres humanos en el mundo.
00:18:11
Emociones ligadas
00:18:13
al dolor,
00:18:15
al miedo, a los miedos,
00:18:17
al dolor al contagio,
00:18:19
al dolor a contagiar,
00:18:21
al dolor a enfermedad,
00:18:23
de la enfermedad,
00:18:25
al miedo a la muerte,
00:18:27
a la soledad,
00:18:29
a las pérdidas de identidad,
00:18:31
nos enfrentamos a situaciones
00:18:33
que intentamos sacar
00:18:35
adelante como colectivo
00:18:37
aparentemente
00:18:39
con emociones,
00:18:41
aparentemente
00:18:43
con símbolos,
00:18:45
con comportamientos,
00:18:47
con formas de estar,
00:18:49
pero
00:18:51
era tal
00:18:53
la agresión que como colectivo
00:18:55
estábamos sufriendo
00:18:57
que difícilmente
00:18:59
podíamos recuperar
00:19:01
el hilo de las cosas
00:19:03
sin que tuviéramos la certeza
00:19:05
de que esto en algún momento
00:19:07
podía terminar, de que en algún momento
00:19:09
podríamos llegar a controlarlo.
00:19:11
Una explosión de emociones
00:19:13
que acabó provocando
00:19:15
de una manera significativa daños
00:19:17
de gran recorrido.
00:19:19
Me preguntaban a mí
00:19:21
hace relativamente poco,
00:19:23
y esto, unos chicos,
00:19:25
¿esto del estrés postraumático,
00:19:27
de lo que tanto se habla,
00:19:29
¿qué es?
00:19:31
Y yo les decía, pues son los efectos del trauma
00:19:33
después de que el trauma se produce,
00:19:35
como el propio
00:19:37
concepto explica.
00:19:39
Es esto que nos ocurre
00:19:41
después de que
00:19:43
las cosas han pasado.
00:19:45
Cuando ya ni siquiera esperamos
00:19:47
que yo vaya a tener efectos,
00:19:49
consecuencias, impactos negativos,
00:19:51
pero lo vivimos, desajustes
00:19:53
en la intensidad, inseguridades
00:19:55
y miedos.
00:19:57
El duelo sin duelo, como hemos llamado
00:19:59
de una manera coloquial
00:20:01
a estas profundas
00:20:03
experiencias de dolor
00:20:05
de personas que no solo veían que sus mayores,
00:20:07
sus allegados,
00:20:09
sus familiares, se iban,
00:20:11
sino que no podías despedirte de ellos.
00:20:13
No sé si han sido 50,
00:20:15
60 o 70, probablemente
00:20:17
estén por ahí,
00:20:19
pero ¿cuántos niños, niñas, adolescentes
00:20:21
vivieron esto con sus abuelitos,
00:20:23
con sus abuelitas,
00:20:25
con sus papás, con sus mamás,
00:20:27
con sus tíos, con sus familiares?
00:20:29
El efecto de esta pandemia
00:20:31
y sobre todo del confinamiento ha sido brutal,
00:20:33
pero hemos aprendido
00:20:35
cosas, que queda poco ya,
00:20:37
hemos aprendido cosas,
00:20:39
cosas muy importantes, y es
00:20:41
que aprendimos a manejar bien
00:20:43
esto desde el punto de vista individual
00:20:45
y como colectivo, cuando
00:20:47
supimos entender
00:20:49
que el mundo de los pensamientos,
00:20:51
de las ideas, de lo que pasaba por mi mente
00:20:53
era absolutamente
00:20:55
fundamental para que las emociones
00:20:57
que posteriormente
00:20:59
iban a desarrollar
00:21:01
y a dar
00:21:03
cauce y salida a los comportamientos
00:21:05
fueran las que yo quisiera.
00:21:07
Cuando yo me sentaba con mis hijos
00:21:09
a hablarles de lo que estaba pasando
00:21:11
y les pedía
00:21:13
que entendiesen que teníamos
00:21:15
que ser responsables, que teníamos
00:21:17
que ser solidarios, que teníamos
00:21:19
que pensar en qué pasaba con la vecina
00:21:21
del tercero que casi nunca
00:21:23
salía y cómo podíamos ayudarla.
00:21:25
Cuando les hablábamos
00:21:27
de por qué aplaudíamos a los
00:21:29
sanitarios, cuando les decíamos
00:21:31
a nuestros hijos por qué tenemos
00:21:33
que estar agradecidos a toda esta gente,
00:21:35
también a las fuerzas y cuerpos de seguridad
00:21:37
del Estado, a las
00:21:39
cajeras y cajeros en los supermercados,
00:21:41
a la gente que iba con los camiones
00:21:43
trasladando y transportando
00:21:45
productos que nos permitían seguir viviendo.
00:21:47
Cuando yo les decía esto a mis hijos,
00:21:49
cuando se lo comentábamos, ¿de qué les estaba
00:21:51
hablando de emociones?
00:21:53
Seguramente sí,
00:21:55
pero les estaba hablando de ideas,
00:21:57
de pensamientos que nos sitúan
00:21:59
en la vida, porque somos
00:22:01
seres pensantes, que nos sitúan
00:22:03
en la vida priorizando unas ideas,
00:22:05
unas maneras de leer e interpretar la realidad
00:22:07
que dan cauce luego
00:22:09
sin solución de continuidad
00:22:11
a las emociones
00:22:13
que, lógicamente, están ligadas a esos pensamientos.
00:22:15
Yo tengo
00:22:17
la oportunidad de colaborar con un equipo
00:22:19
de fútbol de primera división, pero
00:22:21
fundamentalmente con la cantera y con
00:22:23
las categorías inferiores en todo el trabajo
00:22:25
que tiene que ver con el asesoramiento psicológico,
00:22:27
cómo hacer de nuestros chicos
00:22:29
chicos más
00:22:31
competitivos, pero también mejores
00:22:33
personas dentro del campo.
00:22:35
Y trabajamos, por ejemplo, con técnicas
00:22:37
especialmente sensibles
00:22:39
y notables de largo alcance
00:22:41
como son la visualización,
00:22:43
como es la visualización,
00:22:45
la posibilidad de ponerte
00:22:47
en distintas situaciones,
00:22:49
de ver cuáles serían los resultados
00:22:51
de si tu comportamiento es este,
00:22:53
es otro o es el de más allá.
00:22:55
Es decir,
00:22:57
el intentar adelantarte
00:22:59
con el pensamiento aquellas cosas que pueden pasar.
00:23:01
Eso tiene luego una relación
00:23:05
absoluta con el mundo de las emociones,
00:23:07
con esa explosión de emociones.
00:23:09
Pero si nosotros dejamos de hablar
00:23:11
con nuestros chicos y chicas cuando
00:23:13
hablemos de inteligencia emocional,
00:23:15
de que los pensamientos y las ideas
00:23:17
son trascendentales en nuestra vida,
00:23:19
estamos dejando huérfano ese concepto.
00:23:21
El otro día manejaba
00:23:23
yo un texto, Ruth,
00:23:25
un texto sobre inteligencia emocional
00:23:27
de, comento a ella
00:23:29
porque tengo mucha confianza,
00:23:31
de casi 70 páginas
00:23:33
y no sementaba ni una
00:23:35
sola vez
00:23:37
estos conceptos, pensamientos,
00:23:39
ideas, razonamientos
00:23:41
y me parecía, me generaba dolor
00:23:43
porque decía, estamos perdiendo
00:23:45
la oportunidad de que entendamos
00:23:47
de que es en el equilibrio
00:23:49
donde vamos
00:23:51
a encontrar la adecuada
00:23:53
la adecuada
00:23:55
armadura para que
00:23:57
nuestra forma de estar en la vida,
00:23:59
de interpretar la realidad, de responder a ella
00:24:01
y de interactuar con la misma
00:24:03
sea la más
00:24:05
adecuada según las circunstancias.
00:24:07
En el Colegio de la Psicología de Madrid
00:24:09
empezamos a trabajar desde el día
00:24:11
14, recuerdo perfectamente esa noche
00:24:13
del 14, me acosté tarde
00:24:15
preparando lo que luego sería la primera
00:24:17
guía de recomendación,
00:24:19
10 consejos que dábamos a la población
00:24:21
en relación a cómo entender
00:24:23
cómo entender lo que se nos venía
00:24:25
encima y cómo intentar
00:24:27
gestionarlo bien. Claro que hablaba
00:24:29
de emociones, pero hablaba también
00:24:31
y prioritariamente
00:24:33
de qué se nos tiene que venir a la cabeza,
00:24:35
qué tengo que pensar,
00:24:37
qué ideas tengo que
00:24:39
manejar, tengo que
00:24:41
nutrir, alimentar, para que luego
00:24:43
me salga la sonrisa,
00:24:45
para que luego me salga
00:24:47
la empatía, para que me salga la simpatía,
00:24:49
para que me salga la paciencia como manera
00:24:51
de estar en la vida.
00:24:53
Tuvimos
00:24:55
también en el mundo
00:24:57
de la infancia
00:24:59
una importante
00:25:01
llegada, sobre todo,
00:25:03
llegada en forma de presión,
00:25:05
en este caso técnica,
00:25:07
cuando se iba a producir
00:25:09
la desescalada, recordar que ahora
00:25:11
los niños no contagian,
00:25:13
los niños son fantásticos,
00:25:15
los niños son maravillosos,
00:25:17
pero en aquel entonces eran
00:25:19
los supercontagiadores, eran esas
00:25:21
bombas víricas a las que
00:25:23
nadie quería ver en la calle.
00:25:25
En el Colegio de la Psicología dijimos,
00:25:27
dijimos en un comunicado del Consejo General de la Psicología,
00:25:29
dijimos, nos estamos equivocando,
00:25:31
estamos pensando que nostros
00:25:33
niños adolescentes están viviendo esto como
00:25:35
jiji jaja, que se están adaptando bien
00:25:37
y están sufriendo de una
00:25:39
manera muy significativa, pero sufren
00:25:41
de otra manera, diferente a como sufrimos los adultos,
00:25:43
pero tenemos tan poca capacidad
00:25:45
para ponernos en su
00:25:47
lugar, que enseguida pensábamos
00:25:49
que, bueno, ellos se adaptan.
00:25:51
Bueno, estamos viendo ahora
00:25:53
los impactos de esas situaciones.
00:25:55
Tuvimos la oportunidad
00:25:57
de trabajar desde el Colegio
00:25:59
de la Psicología con la Consejería
00:26:01
de Educación y Juventud,
00:26:03
elaborando un curso
00:26:05
masivo online para el profesorado
00:26:07
con cuatro grandes ámbitos
00:26:09
de trabajo para que
00:26:11
profesores y profesoras, preocupados
00:26:13
por como estaban sus alumnos, como se
00:26:15
sentían, que pensaban,
00:26:17
o incluso preocupados por
00:26:19
sí mismos, cuál era
00:26:21
su momento psicológico especial,
00:26:23
pudieran tener ese espacio
00:26:25
de trabajo, de reflexión
00:26:27
sobre determinados contenidos.
00:26:29
Este es un curso cuyos materiales están
00:26:31
todavía al alcance
00:26:33
de todo el profesorado que
00:26:35
quiera, y puedo decir
00:26:37
ese curso lo hicieron, me parece
00:26:39
que fueron 3.500 docentes,
00:26:41
pero puedo decir que, según los últimos datos,
00:26:43
pues hay, no sé si cerca de 20.000
00:26:45
descargas de estos materiales.
00:26:47
Una auténtica
00:26:49
maniobra
00:26:51
de buen trato
00:26:53
a lo que es la dificultad
00:26:55
en el mundo del ejercicio.
00:26:57
Hicimos también,
00:26:59
esto ya desde la Consejería, unas orientaciones
00:27:01
para la finalización del curso
00:27:03
y la elaboración de planes de acogida del alumnado.
00:27:05
Esto lo hicimos en el mes de mayo
00:27:07
o junio, pensando
00:27:09
en que el mes de septiembre iba a ser
00:27:11
especialmente duro.
00:27:13
Y en el mes
00:27:15
de septiembre
00:27:17
pudimos presentar
00:27:19
una guía básica para la intervención
00:27:21
con el alumnado y sus familias
00:27:23
en el marco de la acción tutorial,
00:27:25
sobre todo para que pudiéramos responder
00:27:27
desde los centros educativos a ese impacto
00:27:29
muchas veces desconocido,
00:27:31
pero presente,
00:27:33
que habían sufrido muchos de nuestros
00:27:35
niños, niñas y adolescentes.
00:27:37
Tenemos 1.300.000 niños prácticamente
00:27:39
en nuestra comunidad.
00:27:41
Entre 7 y 15, 16 años
00:27:43
tenemos casi 500.000.
00:27:45
Estamos hablando
00:27:47
de que impacto ha habido,
00:27:49
impacto muy significativo.
00:27:51
Lo conocemos en el mundo de la psicología,
00:27:53
se conoce en el mundo de la salud mental.
00:27:55
Aquí han estado,
00:27:57
y tengo que decirlo alto y claro,
00:27:59
nuestros equipos directivos,
00:28:01
nuestros tutores y tutoras,
00:28:03
nuestros profesores,
00:28:05
profesoras, maestros y maestras,
00:28:07
y ha estado nuestro alumnado,
00:28:09
que es ejemplar lo que está haciendo.
00:28:11
Tenemos que ir
00:28:13
a los colegios, a los institutos,
00:28:15
perdón, Pilar,
00:28:17
que ya termino,
00:28:19
tenemos que ir para aprender
00:28:21
de lo que es gestionar adecuadamente
00:28:23
un proceso que en el mes de septiembre,
00:28:25
recordáis, era la gran duda
00:28:27
de las dudas,
00:28:29
que pensábamos que íbamos a colapsar
00:28:31
con la apertura de las escuelas.
00:28:33
Uno sale emocionado
00:28:35
de la tranquilidad con la que están los chicos,
00:28:37
de como los profesores,
00:28:39
el profesorado en general está trabajando estas cosas.
00:28:41
Y muchos de estos
00:28:43
tutores y tutoras han sabido
00:28:45
aprovechar estos momentos para desarrollar
00:28:47
en el ámbito de la acción tutorial
00:28:49
este marco de reflexión
00:28:51
sobre las emociones,
00:28:53
pero desde la perspectiva de
00:28:55
como podemos llegar
00:28:57
a gestionar mejor
00:28:59
ese mundo emocional, trabajando
00:29:01
bien nuestra mente, equilibrando
00:29:03
bien el mundo de los pensamientos,
00:29:05
intentando seleccionar que cosas
00:29:07
construyen en nuestra vida,
00:29:09
en nuestra mente, y que cosas destruyen.
00:29:11
El último
00:29:13
dispositivo que hemos puesto en marcha
00:29:15
ha sido para los docentes
00:29:17
desde el Colegio de la Psicología,
00:29:19
un dispositivo de atención
00:29:21
psicológica especializada
00:29:23
online, no presencial,
00:29:25
para todos aquellos profesores
00:29:27
y profesoras que, en su
00:29:29
puesto de trabajo,
00:29:31
en servicio,
00:29:33
sin estar de baja médica,
00:29:35
yendo todos los días aos centros educativos,
00:29:37
sin embargo, sentían todavía
00:29:39
dificultades para poder
00:29:41
sobrellevar lo que habían vivido,
00:29:43
la gran presión que habían vivido,
00:29:45
la gran presión del principio del curso.
00:29:47
Es un dispositivo que termina ahora,
00:29:49
en el mes de diciembre, y que ha sido
00:29:51
un auténtico éxito.
00:29:53
Por último, decir
00:29:55
cinco ideas nada más.
00:29:57
Esta rueda
00:29:59
de grandes constructos
00:30:05
que explican nuestra vida
00:30:07
y de grandes formas
00:30:09
de relacionarnos con ella,
00:30:11
lo que pensamos, lo que sentimos
00:30:13
y como nos comportamos, es esta rueda
00:30:15
donde debemos encontrar
00:30:17
el adecuado equilibrio.
00:30:19
Y vou a comentar al final
00:30:21
algunas cosas que me parecen
00:30:23
un peligro.
00:30:25
Falar de sonhos,
00:30:27
falar de
00:30:29
o sentimiento
00:30:31
como marco referencial
00:30:33
de lo que é a tú vida
00:30:35
por donde debes
00:30:37
acudir a aquellos espacios
00:30:39
que el sentimiento
00:30:41
te traduce como los más adecuades
00:30:43
y demás está bien, no pasa nada.
00:30:45
Nuestros
00:30:47
queridos
00:30:49
querido país
00:30:51
de Norteamérica es
00:30:53
siempre un buen ejemplo de isto.
00:30:55
El mundo de los sueños, el mundo de lo ideal,
00:30:57
etcétera.
00:30:59
Todo esto está muy bien,
00:31:01
pero es que a veces uno se queda dormido en esto.
00:31:03
Todo lo que tiene que ver con el mundo
00:31:05
de lo emocional,
00:31:07
tratémoslo, tratémoslo con el rigor
00:31:09
y con la importancia que tiene,
00:31:11
pero no nos desmarquemos de la necesidad
00:31:13
imperiosa de equilibrar,
00:31:15
de ajustar,
00:31:17
de hacer consonante
00:31:19
el mundo de lo denominado
00:31:21
como racional
00:31:23
con el mundo de la respuesta
00:31:25
más sentimental
00:31:27
a las cosas que ocurren.
00:31:29
El mal llamado equilibrio emocional
00:31:31
no consiste tanto en victorias
00:31:33
o imposiciones racionales,
00:31:35
ni en la represión o el control de las emociones
00:31:37
como en el encaje,
00:31:39
consonancia o acoplamiento
00:31:41
entre nuestras emociones
00:31:43
e nuestro razonamiento.
00:31:45
Porque, en el fondo, estamos hablando de procesos mentales.
00:31:47
Está bien hablar del corazón,
00:31:49
pero desde una perspectiva simbólica.
00:31:53
Hay un
00:31:59
dicho de Galeano
00:32:01
que me parece especialmente
00:32:03
significativo en estos momentos.
00:32:05
Me gusta la gente sentipensante,
00:32:07
que no separa la razón del corazón,
00:32:09
que siente y piensa
00:32:11
a la vez. Este probablemente
00:32:13
sea el reto que nosotros tenemos
00:32:15
que manejar en el difícil arte
00:32:17
de trasladar a nuestros alumnos y alumnas
00:32:19
esta manera de entender
00:32:21
la vida como una forma
00:32:23
de estar y de ser,
00:32:25
como comentaba Javier,
00:32:27
como una manera de interpretar
00:32:29
adecuadamente lo que nos ocurre
00:32:31
para entender, sobre todo,
00:32:33
que hay una manera inteligente
00:32:35
de estar en la vida.
00:32:37
Permitidme que cometa
00:32:39
esta incorrección
00:32:41
teniendo en cuenta que el título básico
00:32:43
era la educación emocional,
00:32:45
pero voy a referirme a la inteligencia
00:32:47
en el sentido amplio
00:32:49
para que entendamos que hay una manera
00:32:51
de prever
00:32:53
lo que nos va a hacer
00:32:55
mejores en la vida.
00:32:57
No lo que nos va a hacer más felices,
00:32:59
sino lo que nos va a hacer mejores.
00:33:01
Mejores con nosotros y mejores con las otras
00:33:03
personas. Más solidarios,
00:33:05
más tranquilos, más pacientes,
00:33:07
más cariñosos, más tiernos,
00:33:09
más afectivos,
00:33:11
más honestos.
00:33:13
En todo esto, el mundo
00:33:15
de la idea, del concepto,
00:33:17
de cómo entendemos las cosas
00:33:19
es especialmente
00:33:21
significativo. Por último,
00:33:23
decir algo, los griegos
00:33:25
casi siempre acertaban con sus proverbios,
00:33:27
pero una sociedad crece bien
00:33:29
cuando
00:33:31
los que plantan árboles ahora
00:33:33
saben que no van a disfrutar
00:33:35
de esa sombra. Este es
00:33:37
el papel que nos toca a los que estamos aquí ahora.
00:33:39
El papel de gente
00:33:41
que sabiendo que
00:33:43
nuestra obligación es dejarles un mundo mejor,
00:33:45
vamos a trabajar pensando
00:33:47
exclusivamente en eso.
00:33:49
Esa probablemente sea una de las asignaturas
00:33:51
pendientes. Muchas gracias
00:33:53
y perdón por el tiempo
00:33:55
que me he sobrepasado.
00:33:57
- Idioma/s:
- Autor/es:
- Daniel Esteban Roque
- Subido por:
- Consejo Escolar D.
- Licencia:
- Reconocimiento - No comercial - Sin obra derivada
- Visualizaciones:
- 120
- Fecha:
- 14 de diciembre de 2020 - 21:44
- Visibilidad:
- Público
- Enlace Relacionado:
- https://www.educa2.madrid.org/web/familiayescuela2020/inicio
- Duración:
- 34′
- Relación de aspecto:
- 1.78:1
- Resolución:
- 1920x1080 píxeles
- Tamaño:
- 640.47 MBytes